Το Κάστρο της Οχιάς

  ^{Το όνομα}

^{Η Πόλη}

^{Χτίστηκε το 1200 μ.Χ. περίπου, πάνω σε ερείπια προγενέστερης πόλης(4). Σήμερα έχει εγκαταλειφθεί, καθώς έχει υποστεί αναπόφευκτη καταστροφή των μορφών δόμησης, τόσο από φυσικές, όσο και από ανθρώπινες δυνάμεις. Οι κάτοικοι όλοι μετοίκησαν, όπως έγινε και στην περίπτωση του Λασιώνα και του Κάστρου της Μποκοβίνας. Η μετοίκηση ήταν μια διαδικασία, κατά την οποία μια παλιά πόλη εγκαταλείπετο για κάποιο σοβαρό λόγο, και δημιουργούσε σε κάποιο άλλο σημείο ένα νέο ξεκίνημα. Στην κορυφή του σώζεται καμάρα κτιρίου και ο βόρειος γωνιαίος πύργος (χτισμένος πάνω σε γιγαντιαίους βράχους) που χρησίμευε ως παρατηρητήριο. Από εκεί ελεγχόταν όλη η περιοχή ως και το Ιόνιο. Γύρω στο λόφο, μεταξύ απότομων και κατηφορικών σημείων, μετρήθηκαν 450 ερείπια οικοδομημάτων(5) με ύψος μεγαλύτερο των δύο μέτρων. Αυτά παρατηρούνται ιδιαίτερα στη δυτική πλευρά του Κάστρου προς το Σκιαδοβούνι, και είναι οικοδομήματα από πέτρα χωρίς ασβέστη, άμμο ή χώμα. Στα απομεινάρια ακόμη περιλαμβάνονται εκκλησίες (6), ένα νεκροταφείο (7), 3 πηγές, 16 νερόμυλοι κατά μήκος του ποταμού και το παλιό γεφύρι (8) που ευτυχώς διατηρείται μέχρι σήμερα. Σε δύο σημεία βρέθηκαν άφθονα απομεινάρια σκουριάς, που σε συνδυασμό με τους πυρήνες πυριτόλιθου (οι οποίοι ανευρέθηκαν στα Τσίπιανα) και τους νερόμυλους του Πηνειού, φανερώνουν την ύπαρξη βιομηχανικής εγκατάστασης για κατασκευή εργαλείων και όπλων. Λέγεται ότι στην περιοχή γινόταν και επεξεργασία χρυσού. Στο Κάστρο σήμερα βόσκουν γιδοπρόβατα βοσκών της περιοχής (9).} 

^{Τα οικοδομήματα τώρα βρίσκονται σε διάφορα ύψη, μεγέθους 4x4 ή 4x5 που θυμίζουν παλαιότερους τετραόροφους πύργους. Παρατηρούνται σε κατηφορικό έδαφος και διέθεταν δύο εισόδους. Φαίνεται ότι οι κάτοικοι εκμεταλλεύονταν τη φυσική κλίση του εδάφους, με την κυρίως είσοδο στο επάνω μισό των τελευταίων ορόφων. Μπροστά στην είσοδο έχτιζαν μικρή αυλή με πόρτα, που οδηγούσε στην κυρίως κατοικία (10). Ο χαμηλοί όροφοι χρησίμευαν σαν αποθήκη τροφίμων ή σαν κελάρι και οι υπόλοιποι σαν κατοικία. Η υψηλότερη πρόσοψη που βλέπει μακριά, διέθετε μπαλκόνι, που χρησίμευε και σαν παρατηρητήριο. Οι δεύτεροι και τέταρτοι όροφοι ήταν προσβάσιμοι από το εσωτερικό, μέσω καταπακτών (παγίδων). Στις πέτρες κατασκευής και κυρίως στις γωνίες, χρησιμοποιούσαν σκαλίσματα με ανάγλυφες κεφαλές, στήθοι γυναικών, κυπαρίσσια, πουλιά, σταυρούς, γυναίκες που χορεύουν και διάφορες άλλες παραστάσεις. Ο σκελετός της στέγης ήταν κατασκευασμένος από ξύλα βελανιδιάς. Πέτρινες σχιστόπλακες κάλυπταν τη στέγη. Η γραμμή αυτή διατηρήθηκε ως τις μέρες μας. Οι κάτοικοι άνοιγαν τάφρους υπόγεια των σπιτιών για να έχουν τη δυνατότητα να συρθούν και να διαφύγουν σε περίπτωση κινδύνου. Ο περίβολος βρισκόταν στις πλευρικές εισόδους προς την αποθήκη και χρησίμευε για το χτίσιμο πεζουλιών, φούρνων και για την αποθήκευση ξυλείας.}

^{Ιστορία}

^Πηγές

^{Δυστυχώς τα στοιχεία που διαθέτουμε για τα τόσα σημαντικά ερείπια είναι ελάχιστα. Φαίνεται πως την περιοχή πρώτος επισκέφθηκε ο Παυσανίας αλλά δυστυχώς δε διασώθηκε το σχετικό χωρίο. Στο Κάστρο αναφέρθηκε πρώτος ο Στέφανος Μάγνος (12) το 1467 στην καταγραφή των φρουρίων του Μοριά. Το 1830 επισκέφθηκε το χώρο ο Γάλλος αρχαιολόγος Peytier (13), αργότερα o Γερμανός αρχαιολόγος Kούρτιος και ο γυμνασιάρχης Γεώργιος Παπανδρέου στις αρχές του 1900. Στη δεκαετία του 1950 ήλθε στην Πελοπόννησο ο καθηγητής Antoine Bon (14) προκειμένου να χαρτογραφήσει διάφορες φράγκικες ακροπόλεις. Διέθετε βοήθεια από προϋπάρχοντα μεσαιωνικά αρχεία. Δεν μπόρεσε όμως να εντοπίσει όλες τις ακροπόλεις παρά μόνο να προσεγγίσει τις θέσεις των στο χάρτη της περιοχής που έφτιαξε. Οι θέσεις σε πολλές απ’ αυτές παρέμειναν άγνωστες μέχρι τις αρχές τις δεκαετίας του 90. Το 1971 επισκέφθηκε την περιοχή η Έφορος αρχαιοτήτων Αρχαίας Ολυμπίας Θ. Καράγιωργα, το 1974 ο διευθυντής της γερμανικής αρχαιολογικής υπηρεσίας και τον Ιούνιο του 1974 ο διευθυντής των ανασκαφών της αρχαίας Ολυμπίας, αρχαιολόγος Αλφρέδος Μάλβιτς. Τελευταίος επισκέφθηκε την περιοχή ο Αμερικανός αρχαιολόγος (15) Cooper (1990- 93) επί τρία συνεχή καλοκαίρια με ομάδα φοιτητών (16).}

^{Υποσημειώσεις:}

^{1. Ο ένας στην θέση Πύργος (1428μ.) κατεβαίνει δίπλα από την ράχη «Λυκόχωρος» και ο άλλος ξεκινά από τη ράχη «Ξιβούνι» στις πλαγιές του κάστρου. Και οι δύο χύνονται στην δεξιά όχθη του Πηνειού.}

^{2. Στο βιβλίο του Ανδρέα Μπούτσικα «Η ΦΡΑΓΚΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΗΝ ΗΛΕΙΑ»}

^{3. Στους χωρογραφικούς πίνακες του Hopf, στα Chroniques Greco Romanes με αριθμό 3, η σειρά στο έδαφος όπως ερχόμαστε από Αχαΐα παρουσιάζει το Γάρτσικο ή Γάρτσενον στο Σκιαδά (Gartisso με α/α 26), την Μονή Νοτενών (Noetiuni) με α/α 27 και ακολουθεί αμέσως Τριπόταμα (Trιpotama ή Trisotenia) με α/α 29. Σε άλλο χωρογραφικό πίνακα με αριθμό 5 ερχόμενοι προς Αχαΐα φαίνονται πρώτα τα Τσίπιανα (Zipiana) με α/α 41 και ακολουθεί Τριπόταμα(Trisoenia) με α/α 42}

^{4. Η αρχαιολόγος Καράγιωργα εκτίμησε ότι η μεσαιωνική πόλη του Κάστρου έχει κτιστεί στα ερείπια προγενέστερης πόλης. (Μας πληροφορεί ο Ν.Παπανικολάου)}

^{5. Ο Γεώργιος Παπανδρέου στο βιβλίο του «Η Ηλεία διά μέσου των αιώνων», διαπίστωσε πλέον των 1000 οικοδομημάτων.}

^{6. Ο Νίκος Παπανικολάου αναφέρει: «Eρείπια 24 εκκλησιών που φέρουν ονόματα Ορθοδόξων Αγίων».}

^{7. Παρατήρησα ότι άνοιγαν λαγούμια ανάμεσα από μεγάλους βράχους και μέσα έθαβαν τους νεκρούς έξω από το κυρίως κάστρο και τους χειμάρρους.}

^{8. «Πετρωτό» Τούρκικης ή προγενέστερης περιόδου.}

^{9. Οι αδελφοί Βασιλόπουλοι από τα Τσίπιανα.}

^{10. Μας πληροφορεί ο αρχαιολόγος Cooper.}

^{11. Ο καθεδρικός Ναός στην Ανδραβίδα και τα μοναστήρια που ιδρύθηκαν από τη δυτική επιρροή.}

^{12. Ο Στέφανος Μάγνος το 1467 στην καταγραφή των φρουρίων του Μοριά αναφέρει το «ερειπωμένο κάστρο των Τσ(Ζ)ιπιάνων» R/OVNANTI/ZIΠIANA. Συμπεραίνουμε συνεπώς ότι οι κάτοικοι του κάστρου μετοίκησαν στα σημερινά Τσίπιανα.}

^{13. Ο Γεώργιος Παπανδρέου το αναφέρει στο βιβλίο του «Η Ηλεία διά μέσου των αιώνων».}

^{14. Στο πολυσέλιδο έργο του «LA MOREA FRANQUE» (PARIS 1969) με τις πολύχρονες έρευνές του συνέβαλε στην εξιχνίαση της ταυτότητας σημαντικών φράγκικων μνημείων.}

^{15. Τη μελέτη του αμερικανικού Πανεπιστημίου μου παρέδωσε ο συμμαθητής μου από το Γυμνάσιο της Δίβρης Γιάννης Ντινόπουλος.}

 ^{κω/πα 5-03-2007}