Η πόρτα με υπέρθυρη παράσταση του ιστορικού σπιτιού του Τουρκοπαναή Μπελογάννη στα Τσίπιανα που φωτογράφισε ο Αρχιτέκτονας Αργύρης Πετρονώτης το 1956, πηγή: περιοδικό "Δίβρη"
Μετά την δημιουργία των Καλλικρατικών δήμων στην Ηλεία, οι άνθρωποι του κάμπου που όπως έχουμε ξαναγράψει, έχουν στρέψει τις παρωπίδες τους προς τη θάλασσα και θεωρούν τους βουνίσιους, ανθρώπους κατώτερου θεού ή αν θέλετε τα βαρίδια που θα ήθελαν να απαλλαγούν μια για πάντα.
Γι’ αυτό τον λόγο και για διαφόρους άλλους, απαξιώνουν με παντοίους τρόπους τον τόπο μας και με τις γερασμένες και μολυσματικές τακτικές τους οδηγούν τους συμπατριώτες μας στην σταδιακή εγκατάλειψη των ορεινών χωριών. Αυτό διαπιστώνεται κυρίως στο δήμο Αρχαίας Ολυμπίας αλλά και στους άλλους δύο δήμους Ήλιδας και Πύργου, που είχαν την ατυχία, να συμπεριληφθούν στις τάξεις τους ορεινά χωριά του Οροπεδίου Φολόης (Κάπελης) και χωριά του Ερυμάνθου.
Η συνεχιζόμενη τεράστια απαξίωση των ορεινών χωριών, φαίνεται να προήλθε από την επόμενη μέρα που επικράτησαν οι Καλλικρατικοί δήμοι. Τότε μεγάλος όγκος πληθυσμού από τα βουνά, μεταδημότευσε προς τον τόπο κατοικίας τους, τις μεγάλες πόλεις.
Αυτή την αδυναμία την αντιλήφθηκαν «οι άρπαγες» ή αν θέλεται «οι αχόρταγοι» του κάμπου της Ηλείας, κατάλαβαν ήδη ότι δεν έχουν μεγάλο συμφέρον από τους λίγους ψήφους που απέμειναν και εγκατέλειψαν εντελώς τα πανέμορφα χωριά μας.
Σε αυτό συνέβαλε σημαντικά και η οικονομική κρίση και μαζί μ’ όλα τ’ άλλα κακά που επήλθαν στον τόπο μας, τα χωριά μας δυστυχώς όχι μόνον ερήμωσαν, αλλά έχασαν και τη ζωντάνια τους.
Οι εναπομείναντες κάτοικοι αντί να συσπειρωθούν, να πάρουν τα πάνω τους και να ανατρέψουν την καταρρέουσα κατάσταση, παραδόθηκαν αμαχητί.
Το κακό αυτό πρέπει να πάρει τέλος και για να ανατραπεί μπορεί μόνον εάν οι κυβερνώντες, εντοπίσουν την ουσία του προβλήματος που οδηγεί μαθηματικά στην πλήρη διάλυση των ορεινών χωριών. Χρειάζεται δηλαδή εγρήγορση ώστε να προχωρήσουν άμεσα στην δημιουργία ορεινών δήμων.
Η γνωστή παροιμία του τίτλου δεν έχει ως σκοπό να θείξει την ευαίσθητη κοινωνική ομάδα των ρομά. Μακριά από μας ρατσιστικά τερτίπια και ιδιαίτερα με αυτούς τους πονεμένους ανθρώπους που πολλοί είναι διαχρονικοί μας φίλοι.
Αναφερόμαστε στους άλλους, τους «γυφτοκατσαπλιάδες» που ως πλανόδιοι έμποροι παλαιών αντικειμένων, πήραν σβάρνα τα χωριά και αφού ζήλεψαν την δόξα των προηγούμενων δήμων, ήλθαν ν’ αποτελειώσουν το έργο τους και να μας τ’ αρπάξουν όλα, μαζί και την ψυχή μας.
Τ’ ακούτε ωρέ πατριώτες ο ένας βγάζει το μάτι του αλλουνού και κατόπιν παραπονιόμαστε γιατί όλη η Ελλάδα σκούζει: «Ο καλύτερος…κ.λπ.».
Όταν μάθαμε (πριν λίγες μέρες) ότι έφυγαν από το γειτονικό χωριό τα Τσίπιανα, εκατό και πλέον λαογραφικά αντικείμενα προς το νεοσύστατο λαογραφικό μουσείο της Αγίας Μαύρας του δήμου Πηνειού, ουρλιάξαμε δυνατά (στα κοινωνικά δίκτυα) με όλη την δύναμη της ψυχή μας.
Μαζί, έφυγε και η πέτρινη πινακίδα από το σπίτι του αγωνιστή του 1821 Τουρκοπαναή, Παναγή Μπελογιάννη πρόγονο του γνωστού Νίκου Μπελογιάννη. Το σπίτι αυτό στα Τσίπιανα, προσπάθησε να το αγοράσει μετά τη «δολοφονία» του Νίκου η σύντροφός του Έλλη Παππά για να το κάνει μουσείο αλλά οι ενέργειες της απέβησαν άκαρπες.
Έκτοτε το οίκημα το γκρέμισαν και την πέτρα την περιμάζεψε, όπως μας δήλωσε ο Κλεάνθης Παπαδόπουλος, (δάσκαλος και πρώην δήμαρχος) όταν μας κάλεσε να τη φωτογραφήσουμε.
Αναρωτιόμαστε αν γνώριζαν οι κύριοι, νυν και πρώην δήμαρχοι (παμπόνηροι καμπίσιοι) ποιος ήταν ο Παναής ο Μπελογιάννης που τόλμησαν να κρατήσουν τα πράγματά του. Δεν ήταν μόνο προπάππους του γνωστού πλέον Νίκου Μπελογιάννη (που εξέπεμψε πανανθρώπινες αξίες), του αριστερού... που δεν θέλουμε να δεχθούμε ότι σε αυτό οφείλετε η απαξίωση και αποβολή των αντικειμένων από το χωριό των προγόνων του.
Ήταν ο Τουκοπαναής, ένας μεγάλος οπλαρχηγός με αριστεία που έπαιξε σπουδαίο ρόλο και προεπαναστατικά και κατά την διάρκεια της επανάστασης του 1821. Ήταν αυτός που κατά τον μεγάλο κατατρεγμό της κλεφτουριάς του Μοριά το 1804-1806, ντύθηκε καλόγηρος για να περάσει τις τούρκικες αρμάδες προκειμένου να αποχαιρετήσει και να τραγουδήσει το ιστορικό μοιρολόι στον μεγάλο ήρωα Γιάννο Γιαννιά όταν τον είχαν ξεκρεμάσει από την μελικοκιά το 1806 στην Πάτρα:
«Για σήκω απάνου, Γιάννο μου, και μη βαριοκοιμάσαι,
βρέχει ο ουρανός και βρέχεσαι, χιονίζει θα μαργώσεις (κρυώσεις).
Θα σου βραχούνε τα' άρματα και τα χρυσά κουμπιά σου
και τα' ασημένιο, Γιάννο μου το σπαθί, τ’ αργυρογαζωμένο…»
Επανερχόμαστε στο θέμα μας με ένα καυτό ερώτημα: είναι τόσο άξιοι ώστε να κρατήσουν στο γλινότοπό τους ένα τόσο μεγάλο βάρος;
Πως θα το δικαιολογήσουν στους απογόνους τους;
Τι θα πουν; ότι τα πήραν, τους ανήκουν ή ότι ο Μπελογιάννης καταγόταν από το χωριό τους;
Να τους θυμίσουμε ότι παραδίπλα τους έχει εγκαινιασθεί πρόσφατα από τον πρωθυπουργό το σπίτι-μουσείο του Νίκου Μπελογιάννη.
Είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε, ωστόσο δεν θέλουμε να επεκταθούμε, στο πως περιήλθαν σε αυτούς τα αντικείμενα, αλλά ούτε θα δεχτούμε δικαιολογίες από αλαζόνες και συμφεροντολόγους.
Απλά τους προτρέπουμε για το καλό όλων και κυρίως της ιστορίας να δώσουν πίσω αυτά τα ματωμένα κειμήλια, να τα επιστρέψουν εκεί που ανήκουν μαζί με την πινακίδα από το σπίτι των Μπελογιαναίων και όσο για το αναμνηστικό δώρο που δώσανε ας δείξουν για μιά φορά... τη μεγαλοψυχία τους.
Τα έργα ως γνωστόν χαρακτηρίζουν τους άνδρες και για να μην πουν κάποιοι ότι τα βάζουμε με λάθος άτομα, ας έρθουμε τώρα στα δικά μας.
Σε μια συγκινητική ομιλία που έκανε ο πρώην δήμαρχός μας στα εγκαίνια του νέου μουσείου, ανέφερε ότι: «…αυτά φύλαγαν στην αποθήκη μου για εκατό χρόνια και ότι η πολιτεία δεν μερίμνησε...»
Εδώ «γελάνε και οι κότες» με τον κύριο δήμαρχο!
-Ποια είναι άραγε αυτή η πολιτεία που συνέχεια επικαλούμαστε για ότι κακό συμβαίνει σε τούτο τον άμοιρο τόπο; Τέσσερα ολάκερα χρόνια δήμαρχος ο ίδιος και ακόμη περισσότερα δάσκαλος.
Γιατί δεν μερίμνησε να κτίσει ή να ανακατασκευάσει έστω ένα κτήριο από αυτά που ερημώνουν για να στεγάσει αυτά τα εκατό λαογραφικά αντικείμενα και τα άλλα που θα μπορούσε να μαζέψει από όλους μας;
Αφού δεν πρόκανε να υλοποιήσει αυτά τα «δύσκολα» θα μπορούσε να μετατρέψει το όμορφο δημοτικό σχολείο του χωριού του σ’ ένα ωραίο λαογραφικό μουσείο μαζί και την πλούσια βιβλιοθήκη του.
Θα μας πει τώρα ότι, τον ξεγέλασε ο συνάδελφός του δήμαρχος και δάσκαλος και τα «φόρτωσε στον κόκορα» και του τα παράδωσε;
Πήξαμε στους δημαρχοδασκάλους που τα έκαναν «κουκούλια» με τους Καποδιστριακούς δήμους και όπως λέει και ο θυμόσοφος λαός μας, «άλλη η δουλειά του ναύτη και άλλη του καντηλανάφτη».
Και προς τι το θεατρινίστικο κλάμα και ο οδυρμός του πρώην δημάρχου κατά την τελετή των εγκαινίων;
Με την θέλησή του τα έδωσε και με το «δεύτε τελευταίον ασπασμόν…» κατάλαβε το λάθος και κλάμα… όπως στις κηδείες διότι τα αποχωρίσθηκε για πάντα ή αμφέβαλε για την τύχη τους;
Επειδή γνωρίζουμε τον πρώην δήμαρχο δεν θα συμφωνήσουμε σε αυτά που με χιούμορ έγραψαν φίλοι της Ορεινής Ηλείας: «Η Πατρίς σας το ΣΑΜΠΑΝΑΓΑ (Αγία Μαύρα) σας ευγνωμονεί». Ο άλλος: «Θα πρέπει κάποτε οι απόγονοί μας να σας στήσουν ένα άγαλμα γι’ αυτό το μεγάλο ευεργέτημα που κάνατε στον τόπο μας». Ένας άλλος είπε: «Σε μερικά χρόνια, οι απόγονοί μας θα κάνουν πορείες και διαδηλώσεις για να επιστρέψουν τα «ΕΛΓΙΝΕΙΑ» των Τσιπιάνων και θα είναι δριμύ το κατηγορώ τους προς το σύγχρονο Λόρδο της Βόρειας Ορεινής Ηλείας.».
Τέλος, όπως θα διαπιστώσατε από τα ως άνω γραφόμενα, οι ενέργειες αυτές μας έχουν ενοχλήσει και εάν οι αγαπητοί γείτονες κηρύξουν «ανένδοτο…», εμείς θα είμαστε δίπλα τους, αρωγοί για να επιστρέψει ο πολιτισμός και πάλι στον τόπο που τον γέννησε!
Κώστας Παπαντωνόπουλος,
Πρόεδρος του Συλλόγου Προστασίας της Φύσης και της Πολιτιστικής Κληρονομιάς Ερυμάνθου - Φολόης «ο Ωλονός».
Με το κ. Παπαντωνοπουλο ειχα στο παρελθον βαριές αντιθέσεις και παρεξηγήσεις που ευτυχως σταμάτησαν έγκαιρα και (απο την μερια μου συνειδητα), παροτι στο βαθος υπαρχει κάτι που ο χρονος κι αυτο θα απαλείψει.
Παντα, συμμεριζομουν τις ανησυχίες του και σεβόμουν το σοβαρο εργο για την παραδοση και την λαογραφία του τοπου μας, παρα κάποιες τοπικιστικές υπερβολες που πρπφανώς εγιναν απο υπερβολική αγαπη στο χωριο του...
Ομως εδω, στα αναφερόμενα ανωτερω, οχι μονο προσχωρώ στις αποψεις του αλλα υπερθεματιζω... Και τον συγχαιρω απο καρδιας.
Δεν θα ηταν συνετό εκ μερους μου να επεκταθώ πολυ. Μονο λιγα θελω να πω:
1. Συγκινούμαι οταν βλεπω στη προμετωπίδα του αρθρου τη φωτογραφια της πόρτας του σπιτιου του Κσπεταν Παναγή Μπελογιαννη, που εγω εχω στο αρχειο μου κατ´ αποκλειστικότητα χαρισμένη απο τον φιλο Καθηγητη Αργυρη Πετρονωτη και εγω εδωσα στη δημοσιοτητα, για να την χαιρονται ολοι..
2. Ειχα τη ευτυχια μαζί με τον αξέχαστο Νικο Παπανικολάου ("ΑΚΡΩΡΕΙΟ") να προλαβω σχεδον ορθιο το αρχοντικο του Τουρκοπαναή και να δω την πορτα στη θεση της (με μια ιστορια για το "ματωμένο" κατωκάσι) και φωτογραφησα το σπιτι στη Ανατολική πλευρα (η μοναδικη που υπαρχει)....
3. Οταν ηταν Υπουργος Πολιτισμου η Μελινα ΜΕΡΚΟΥΡΗ και επειδη γνωριζα καλα τη Ελλη Παπά (συντρ του Νικου Μπελογιαννη) προσπάθησα μαζι με τον π. ιδιοκτήτη του Μπελογιανναίικου σπιτιου μπαρμπα Κώστα Τριανταφυλλόπουλο (θειο του π. Δημαρχου Κλεανθη) να κηρυχτει το χάλασμα διατηρητέο και να στηθεί η προτομή του Νικου Μπελογιαννη στα Τσιπιανα, αλλα επεσαν οι Τσιπιαναίοι να μας φανε!!!... ("εθνικοφρονες" και μη)
4. Επειδη ειμαι μισο Τσιπιαναίος (η μανα μου απο εκει) νοιωθω δυο φορες θλιψη και οδύνη για το ανουσιουργημα που εγινε και πηγαν στο Σαμπαναγα τα "ασημικά" της ψυχης ενος ιστορικου χωριου.... Και οι χαρακτηρισμοί που κανει ο Κ. Παπαντωνόπουλος δεν αρκούν για τους ολετηρες του πολιτισμου και της τοπικης ιστοριας μας ....
Γνωρίζω ότι «καίει» και δεν περίμενα κανείς να το υποστηρίξει.
Θέλει «αρετή και τόλμη» αλλά και μεγάλα «κουρκουμπέλια» που λένε στο χωριό μου.
Εδώ και οι διαδικτυακοί φίλοι μου «βάζουν την ουρά στα σκέλια», διστάζουν να συμφωνήσουν ακόμη και με «λάϊκ». Νοσταλγούν όμως τη φωτογραφία της βλάχας με τη βίκα στον ώμο.
‘Έκπληξη μου προκαλεί το γεγονός ότι τόλμησε να ταυτιστεί με τις απόψεις μου ο κύριος Σωτηρόπουλος, που θα συμφωνήσω και εγώ ότι όντως έχει μείνει ένα μελανό χρώμα στην πολυτάραχη σχέση μας, ίσως όμως αλλάξει σε βάθος χρόνου.
Όσοι ενδιαφέρονται πραγματικά για το μέλλον της Ορεινής Ηλείας (το έχω ξαναπεί) δεν ξεπερνούν τα δάκτυλα των δύο χεριών και συνεπώς για να υπάρξει πρόοδος είναι απαραίτητη προϋπόθεση, η συνεννόηση.
Η τοπικιστική υπερβολή για την οποία έγινε λόγος, οφειλόταν σε μια αναφορά στο βιβλίο, «Αρκαδικοί θρύλοι» του Χρήστου Καπράλου. Ήταν στην «αυγή» αυτής της προσπάθειας, πριν ακόμη δημιουργηθεί αυτό το μέσον (facebook), το 2004.
Ξεκίνησε σαν αστείο, αρχικά για να διασκεδάσω τις αντιδράσεις των γειτόνων και στη συνέχεια να τεστάρω την δύναμη που είχε τότε το ιντερνετ. Ξέφυγε όμως με μεγάλη ταχύτητα προς ιστοσελίδες, εγκυκλοπαίδειες ακόμη και έντυπα. Παράλληλα το πήραν και οι άσχετοι της Νομαρχιακής αυτοδιοίκησης και το έκαναν σημαία.
Το λάθος μου ήταν να εκμυστηρευτώ όλο το ιστορικό, σ’ έναν φίλο-φίδι με αποτέλεσμα να φιγουράρει η αφεντιά μου επί έναν και πλέον χρόνο στα περιοδικά της Ορεινής Ηλείας.
Τη φωτογραφία της πόρτας του σπιτιού Μπελογιάννη, πίστευα ότι την είχα από τα αρχεία του αείμνηστου Νίκου Παπανικολάου ("ΑΚΡΩΡΕΙΟΥ"). Το διόρθωσα και έβαλα την πραγματική πηγή. Άλλη φωτογραφία με το ιστορικό σπίτι δεν έτυχε να δω.
Με θλίβει η διαπίστωση ότι όντως απαξιώνουμε τους Μπελογιαναίους εξ αιτίας του Νίκου και θα προσθέσω, ότι την ίδια κατάληξη είχε και το οικόπεδο που αγοράστηκε τελευταία, (πλησίον της εκκλησίας των Τσιπιάνων) με σκοπό να γίνει, «Πλατεία Νίκου Μπελογιάννη».
Το γεγονός ότι στο θέμα που ενεδειξες έχουμε κοινό λόγο έχει σημασία. Εγώ συνήθισα δεν περιμένω ούτε λαϊκ, ούτε εύσημα βεβαίως (μάλλον το αντίθετο γίνεται)... Η Ορεινή Ηλεία και οι παράγοντες περί άλλα τυρβαζουν...
Ούτε περιμένω να επανορθώσουν οι ανοσιούργησαντες στα Τσιπιανα...
Συμπατριώτη Κώστα εμείς (εσύ, εγώ) ότι κάναμε, κάναμε και έχουμε ήσυχη συνείδηση.
Σε χαιρετώ
Σ.
Το νέο αυτό λαογραφικό κόσμημα για όσους δεν το γνωρίζετε το επιμελήθηκε ο λαογράφος φίλος μου Ηλίας Τουτούνης και τις όποιες παρατηρήσεις – αντιρρήσεις τις εξέφρασα απευθείας στον ίδιο.
Εξηγούμαι: Δεν μπορώ να διανοηθώ το ξυνάρι ή ο κασμάς του μπάρμπα Μήτσου από τα Τσίπιανα να εκτίθεται στη γλίνα και στην άμμο της Ηλείας. Η άμμος δεν χρειάστηκε ποτέ σκαμπάνια και κασμάδες.
Όπως βλέπουμε στην πρόσκληση θα το παρουσιάσει το νέο μουσείο η Διευθύντρια του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας. Άραγε… θα της είπαν ότι τα αντικείμενα προέρχονται από τα Τσίπιανα ή από όπου φυσάει ο άνεμος;
Κάποιοι ίσως να γνωρίζετε ότι η αφεντιά μου ήταν από τους πρώτους που ξεκίνησε πριν πολλά πολλά χρόνια την προσπάθεια συγκέντρωσης λαογραφικών αντικειμένων και την τοποθέτησή τους στο παλιό πέτρινο στολίδι που είναι το πρώην δημοτικό σχολείο που χτίστηκε το 1895 στο Αντρώνι.
Επίσης οι φίλοι μου ξέρουν ότι από πιτσιρικάς ήμουν λάτρης του παλιού και σε κάποια φάση, 1980-90, το σπίτι μου στην Αθήνα ήταν σαν λαογραφικό μουσείο. Δεν τόλμησα όμως ακόμη, κανένα από αυτά τα αντικείμενα που αγόραζα από το Μοναστηράκι να τα μπερδέψω με τα αυθεντικά και ματωμένα εργαλεία των ανθρώπων του τόπου μου.
Στα χρόνια που πέρασαν δημιουργήθηκαν πολλά λαογραφικά μουσεία στην Ηλεία με δικά μας αντικείμενα αλλά κανένα όμως στα Ορεινά.
Σας λέει κάτι αυτό;