«Οι καστανιές αυτές προέρχονται από τον Πάνα, τον τραγοπόδαρο Αρκάδιο θεό που έστειλε στο Φόλο[1] κάστανα από τον Πάρνωνα για να φυτέψουν οι Κένταυροί του τις πλαγιές της Φολόης».
Πανάρχαιο αιωνόβιο μεγάλο δένδρο της εποχής του Χαλκού. Στην Κίνα καλλιεργείται 6000 χρόνια και στην Ευρώπη περισσότερο από 3000 χρόνια.
Αγγειόσπερμο, δικότυλο φυτό, η καστανιά ανήκει στην τάξη των Φηγωδών με 12 είδη φυλλοβόλων. Το ύψος της μπορεί να φτάσει τα 40 μέτρα. Είναι ένα δένδρο που στο πέρασμα των αιώνων έχει ενσωματωθεί στο ηλειακό περιβάλλον, ώστε δεν απαιτείται η χρήση αγροχημικών για να εξασφαλιστεί η απόδοση της καλλιέργειας.
Ανθίζει την άνοιξη και τα κάστανα ωριμάζουν από τις αρχές Οκτώβρη μέχρι τέλη Νοέμβρη, ανάλογα με τις συνθήκες του καιρού. Μια μεγάλη αγριοκαστανιά απέδιδε στο νοικοκυριό καμιά δεκαριά κάρτα[2] κάστανα που για να διατηρηθούν το χειμώνα τα σκέπαζαν σε άμμο ή τα έθαβαν στο χώμα.Οι καρποί αυτοί, τρώγονται ψητοί ή βραστοί ακόμη και σκέτα.
Το κάστανο, η τροφή των φτωχών τα παλιά χρόνια, είναι ο μοναδικός καρπός που περιέχει βιταμίνη C και λιγότερες θερμίδες από τους άλλους ξηρούς καρπούς. Επιπρόσθετα περιέχει βιταμίνες B1 και B2, φυλλικό οξύ, ασβέστιο, μαγνήσιο, φώσφορο, σίδηρο, νάτριο και κάλιο σε σημαντικές ποσότητες, πολλά ορυκτά άλατα και φυτικές ίνες.
Πόλεμος το Φθινόπωρο στο Αντρώνι. Τα τσορομπίλια έτρεχαν στις καστανιές (μετά το σχολείο), να δαγκώσουν τα πικροκάστανα για να δαμάσουν την λιγούρα τους. Όμως, τις περισσότερες φορές τους «έβγαινε ξινό» αφού είχαν να αντιμετωπίσουν της πέτρες της Γιωργούλας, την μαγκούρα του Σκούρκου και την μήνυση του Μπερλιεκούτση. Αυτή η φασαρία κράταγε ένα-δύο μήνες ως που να πέσει και η τελευταία κακάρα[3]. Το ίδιο γινόταν με τις κερασιές, τις συκιές τις μηλιές τις καρυδιές, τότε φύλαγαν και τις αγραπιδιές.
Και όμως αυτό το δένδρο που έθρεψε τόσες και τόσες γενιές, σιγά-σιγά απαξιώθηκε και εγκαταλείφθηκε χωρίς κανείς πλέον να ενδιαφέρεται για την τύχη του. Δεν βρέθηκε κανένας πολιτικάντης καλαμαράς να ανέβει και να πει σε αυτούς τους ανθρώπους, ότι η καστανιά είναι πολύτιμη για τους καρπούς αλλά και για τα φύλλα της όπως διαπίστωσαν τελευταία Έλληνες ερευνητές.
 |
| Κοιτάξτε την πιο πάνω φωτο και εδώ ύστερα από 4 χρόνια που ξεράθηκαν |
Το πικρό, λείπει από τη διατροφή σχεδόν όλου του κόσμου και έχει τόσα ευεργετικά αποτελέσματα στις σύγχρονες νόσους. Υπάρχει σε αφθονία και θα μπορούσε να γίνει ένα δυνατό εμπορικό σήμα (brand name), στα κάστανα αλλά και στο πικρό ελαιόλαδο που μπορεί να φέρει ανάπτυξη και πλούτο στην Ορεινή Ηλεία, αρκεί βέβαια να αξιοποιηθεί και να αναδειχθεί το συγκριτικό αυτό πλεονέκτημα με τις μοναδικές φαρμακευτικές ιδιότητες, που προέρχεται από την πικρή γεύση τους.
Επίσης, εξαιρετικής ποιότητας είναι και το μέλι που παράγεται από τα άνθη της καστανιάς και βελανιδιάς που του δίνουν και το χαρακτηριστικό σκούρο χρώμα του.
Οι περισσότερες από τις καστανιές στο Αντρώνι, ευρίσκονταν σε δημόσιους χώρους αλλά η ιδιοκτησία του δένδρου ετηρείτο με ευλάβεια και μεταβιβαζόταν από γενιά σε γενιά. Θυμάμαι τις καστανιές του Παπαλιώνη, του Νάστου, της Γιωργούλας, του Παππά, του Μπούκη, του Μούλου και τις καστανιές των Πρυγιοβολαίων στη Γιάρμενα.
Πόσες και πόσες ιστορίες και παραμύθια μας έχουν ταξιδέψει σε μαγικούς κόσμους που μέσα από τις φυλλωσιές της ξεπηδούσαν ξωτικά, στοιχειά, νεράιδες και άλλα πλάσματα της λαογραφίας μας. Ακόμη παροιμίες και ανέκδοτα όπως: «Στις καστανιές του Παπαλιώνη κλαίει η Βγένω και δεν μορώνει», είναι μια παροιμία που έχω κρατήσει από τον αείμνηστο Βασιλάκη Σίνο.
Υγ. Το παραπάνω άρθρο το αφιερώνω στον αγαπητό μου ξάδελφο Β.Π. που (λόγω της κατάστασης της υγείας μου) όταν του ζήτησα πικροκάστανα από το Αντρώνι, έσπευσε και μου έστειλε (την επόμενη μέρα), ένα τράστο[4].
Κώστας Παπαντωνόπουλος Γενάρης 2017
[1] Περί Φολόης ο Λόγος: Χρήστου Μαρκόπουλου
[2] Κυλινδρικό ξύλινο δοχείο χωρητικότητα μισού κοίλου. Το κοίλο είχε δυο κάρτα, ήταν ή μονάδα χωρητικότητας και πωλήσεως για τα δημητριακά και μερικές φορές και για τα όσπρια. Το ένα κοίλο, δηλαδή τα δυο κάρτα, ζύγιζαν 24 οκάδες σιτάρι, 22 οκάδες καλαμπόκι ή όσπρια και γύρω στις 20 οκάδες κριθάρι ή βρώμη.
[3] Αγκαθωτό ξυλώδες περίβλημα που ανοίγει, όταν οι καρποί ωριμάσουν.
[4] Τράστο, ταγάρι, μάλλινο σακίδιο