 |
|
Το σπίτι μου πριν το κάνω «καρνάβαλο». Διακρίνεται το περίτεχνο βροντάλι, η παλουκαριά και μέσα ο αργαλειός. Δεξιά η χαμοκέλα μου και η πέτρινη σκάλα του Κάνταλου. Αριστερά το μακρινάρι του Κατσένη και του Κώτσου |
Έχουμε το προνόμιο να ζούμε σε έναν τόπο που κάθε σπιθαμή του να μαρτυρεί πολιτισμό και ιστορία. Στο ξεκίνησα αυτής της προσπάθειας μαζί με άλλα με είχε συνεπάρει και η παρατήρηση των παλαιών κτηρίων της Ηλείας. Σε κάποια από αυτά, υπήρχε ένα περίτεχνο γείσο στις στέγες τους, φτιαγμένο με κεραμίδια που μέχρι τότε δεν γνώριζα την τεχνική και την ονομασία τους. Προκειμένου να πληροφορηθώ, στράφηκα στους σύγχρονους μαστοράντζες που δραστηριοποιούνται στην περιοχή μας που όχι μόνο δεν γνώριζαν την ονομασία του γείσου αλλά ούτε και να κατασκευάσουν αυτό το περίτεχνο αξεσουάρ της οικοδομής. Η άγνοια, ο νεοπλουτισμός και ο επαρχιωτισμός του ελληναρά αλλά και η τεχνολογική «πρόοδος», οδήγησε στην αντικατάσταση παλαιών στοιχείων με νέα που έχει σαν αποτέλεσμα να στερούμαστε σήμερα οικοδομικών αριστουργημάτων από την πλέον Ορεινή Ηλεία.
 |
|
Πλίθινο οικοδόμημα με βροντάλι που αρχικά χρησιμοποιήθηκε ως κρεοπωλείο από τον Άγγελο Βερβίτα (Κρούσα) και κατόπιν ως καμίνι (σιδεράδικο) από τον Διονύση Αλεξόπουλο (Κολιό). Πριν λίγα χρόνια κατεδαφίστηκε |
Το βροντάλι που εξετάζουμε σήμερα, είναι η μαρκίζα που προεξείχε από την λιθοδομή του σπιτιού, ώστε το νερό της βροχής που έρχεται από τα κεραμίδια να μην ρέει στο τοιχίο αλλά να λειτουργεί σαν ένα είδος γείσου γύρο από το οικοδόμημα για να το προστατεύει από την υγρασία.
Η λέξη «βροντάλι» ή «βρεντάλι», προέρχεται από το βενετσιάνικο frontale, που σημαίνει «μετωπιαίος» δηλαδή το γείσο του κτηρίου. Τα βροντάλια τα συναντάμε στη δυτική Πελοπόννησο και τα Επτάνησα.
Το αποτελούσαν τρεις επάλληλες σειρές κεραμιδιών τοποθετημένες έτσι ώστε, η υπερκείμενη σειρά να προεξέχει της υποκείμενης κατά μερικά εκατοστά, σχηματίζοντας έτσι το γείσο. Το είχαν όλα τα καλοχτισμένα σπίτια είτε σε όλη την περίμετρό τους, είτε μόνο στην πρόσοψη ή σε ένα μέρος των πλαϊνών τοίχων. Σε άλλες περιπτώσεις, στο τμήμα που δεν ήταν πολύ ορατό, υπήρχε η αστράχα, η ξύλινη προεξοχή της στέγης.
Τα βροντάλια που κοσμούσαν κάποτε τις στέγες των σπιτιών μας, χάνονται σιγά-σιγά και έτσι χάνεται και η αρχιτεκτονική κληρονομιά μας. Αυτό συντελεί στο ότι στατικά τα βροντάλια δεν είναι πολύ σταθερά και είναι από τα πρώτα τμήματα των οικοδομών που υποφέρουν από τους σεισμούς και την υγρασία. Έτσι, οι ιδιοκτήτες προχωρούν στην αντικατάσταση των κεραμοσκεπών, την ενίσχυση των τοίχων με σενάζ αλλά και την απροθυμία των τεχνιτών να ασχοληθούν με τη δύσκολη κατασκευή τους. Υπάρχουν όμως ενθαρρυντικά στοιχεία, σε κάποια μέρη της Μεσσηνίας ανακατασκευάζονται τα βροντάλια από μερακλήδες ιδιοκτήτες και έμπειρους μαστόρους.
Στο Αντρώνι, βροντάλια υπήρχαν σε πάρα πολλά κτήρια, στο σχολείο, στην εκκλησία, στο σπίτι μου αλλά και στα άλλα δύο όμορα σπίτια του Σκούρα και του Μπουγά που έγιναν από τους ίδιους Καλαβρυτινούς μαστόρους όπου σήμερα δεν υπάρχει ούτε δείγμα απ’ αυτά. Εξακολουθούν όμως να υπάρχουν κάποια ακόμη με κυρίαρχο το σπίτι του Μπαλή που ελπίζω οι ευαίσθητοι με την πολιτιστική κληρονομιά ιδιοκτήτες του, θα το διατηρήσουν ως έχει.
Η αποκατάσταση ενός κτηρίου σημαίνει την επισκευή ενός στοιχείου του οικοδομήματος και την επαναφορά στην αρχική του κατάσταση. Αυτός είναι ο απώτερος στόχος και δεν πρέπει να γίνονται παραχωρήσεις όσον αφορά προσωπικές ερμηνείες ή προτιμήσεις. Οι παρεμβάσεις που δεν είναι σύμφωνες με αυτό το πνεύμα πρέπει να αποφεύγονται. Σήμερα, ύστερα από την ανάδειξη της πέτρας έχουν διαμορφωθεί «τάσεις» στην αποκατάσταση των κτηρίων και είναι απαραίτητο να αξιολογήσουμε όλο το φάσμα των επιδράσεών τους. Πολλές πέτρινες προσόψεις που αρχικά είχαν επικαλυφθεί με επίχρισμα (σοβά), επανέρχονται στην εμφάνιση της γυμνής και καλλίγραμμης πέτρας.
Οικονομικοί είναι κυρίως οι λόγοι που η ανακαίνιση ενός παλιού κτηρίου μπορεί να προκαλέσει ανεπανόρθωτη ζημιά στον παραδοσιακό χαρακτήρα του. Μέρος της λύσης θα ήταν να αναλάβουν οι τοπικές αρχές τμήμα του κόστους για τις εργασίες «ήπιας» αποκατάστασης με σεβασμό στα τοπικά υλικά και την παράδοση.
Το Σύνταγμα του 1975/1986, παρέχει ένα σχετικά ολοκληρωμένο και επαρκές πλαίσιο προστασίας της πολιτιστικής και, ειδικότερα, της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς αλλά δεν τηρείται σε καμία περίπτωση ούτε από την Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων ούτε από τις τοπικές Αστυνομικές και Δημοτικές αρχές. Το ίδιο συμβαίνει και με την σύμβαση για την προστασία της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς της Ευρώπης (Σύμβαση της Γρανάδας, 3 Οκτωβρίου1985).
Χρειάζεται, να συνειδητοποιήσουμε την μεγάλη και πολυδιάστατη σημασία που έχουν για μια χώρα, μια κοινωνία, έναν λαό τα δημιουργήματα της ιστορικής του κληρονομιάς και η ευαισθητοποίηση – κινητοποίηση όλων, φορέων και πολιτών που εμπλέκονται με την προστασία και την ανάδειξή τους.
Να μας συμπαθάνε οι φίλοι μηχανικοί της ορεινής Ηλείας που «μπαίνουμε στα χωράφια τους». Μπορούν, αν επιθυμούν να μας διορθώσουν ή να μας συμπληρώσουν.
Κώστας Παπαντωνόπουλος
Συνδέσεις που μας βοήθησαν στο παραπάνω άρθρο:
http://dspace.lib.ntua.g
http://akrokerama.blogspot.gr/
https://www.arch.ntua.gr