Όλοι μας γνωρίζουμε, ότι οι κάτοικοι της υπαίθρου από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι ακόμη και σήμερα, σίτιζαν διάφορα οικόσιτα ζώα και πουλερικά, όπου τα χρησιμοποιούσαν για τις διάφορες εργασίες τους, αλλά και για την καθημερινή διατροφή τους. Τα ζώα που χρησιμοποιούσαν για τις εργασίες ήσαν τα υποζύγια (άλογα, μουλάρια και γαϊδούρια) και βόδια. Για την διατροφή, για ένδυση και για το δέρμα τους έτρεφαν αγελάδες, χοιρινά, πρόβατα, κατσίκες, κουνέλια και πουλερικά.
Για την μεταφορά, όργωμα, αλώνισμα και για διάφορες άλλες εργασίες χρησιμοποιούσαν άλογα, γαϊδούρια, μουλάρια και τα βόδια για έλξη και όργωμα. Τα γιδοπρόβατα τα έλεγαν «μαρτίνια» και από αυτά έπαιρναν το κρέας, το δέρμα, το μαλλί, το γάλα, και το κέρατο. Από τα χοιρινά «θρεφτάρια» έπαιρναν, το κρέας, την τρίχα, το δέρμα και το λίπος. Από τα πουλερικά, έπαιρναν το κρέας, τα αβγά και τα πούπουλα. Ακόμη χρησιμοποιούσαν τα σκυλιά και τις γάτες για φύλακες, κυνήγι και για τα διάφορα επιζήμια, επιθετικά, άγρια σαρκοφάγα ζώα και ερπετά.
Επειδή όμως λόγω οικονομικών δυσχερειών δεν μπορούσαν να συντηρήσουν πολλά οικόσιτα ζώα, ούτε ένα ζευγάρι από το καθένα και λόγω του ότι έπρεπε να πραγματοποιούν τις ανάλογες διασταυρώσεις για να μην υπάρχει αιμομιξία, απευθύνονταν σε ιδιοκτήτες που σίτιζαν κυρίως αρσενικά ζώα, μόνο και μόνο προς αναπαραγωγή.
Τοιουτοτρόπως όταν ήθελαν να ζευγαρώσουν τα οικόσιτα ζώα του απευθύνονταν στους κατόχους των αρσενικών ζώων. Ο κάτοχος αρσενικού επιβήτορα, τράγου, κάπρου, κ.λπ. έπαιρνε τα «βατευτικά» ή «μαρκαλίκια», έτσι έλεγαν το αντίτιμο για το ζευγάρωμα των ζώων, και αν δεν «έστηνε» δηλαδή δεν γκαστρωνόταν το θηλυκό, το επαναζευγάρωναν χωρίς πληρωμή. Αν πάλι δεν γκαστρωνόταν ο κάτοχος του αρσενικού επέστρεφε πάλι τα βατευτικά ή μαρκαλίκια. Όσες ημέρες τα θηλυκά ζώα, ήσαν στο αρσενικό, ο ιδιοκτήτης του αρσενικού, ήταν υπεύθυνος για την συντήρηση, αλλά και την ασφάλεια του θηλυκού ζώου.
Όταν έφθανε η εποχή του ζευγαρώματος, ο εκάστοτε ντελάλης, για να μην χάσει την ευκαιρία για αμοιβή κατά τον μάρκαλο φώναζε:
«Χωριανοί… ακούσατε, ακούσατε. Από μεθαύριο την Δευτέρα αρχίζει ο μάρκαλος. Όποιος έχει μαρτίνες να τις πάει στο τραΐ του τάδε… (όνομα ιδιοκτήτη αρσενικού), για φέτος, δέκα φράγκα η ταρίφα, άμα δεν στήσει η γίδα δεν πλερώνει, το τάγισμα και το πότισμα και φύλαγμα ανέξοδο…».
- Για την φοράδα έλεγαν «ζητάει», πρέπει να πάει στο βαρβάτο άλογο ή στον επιβήτορα.
- Για την γίδα και την προβατίνα έλεγαν «μαρκαλιέται», ή «στήνει» και πρέπει να πάει στον τράγο, η στο κριάρι.
- Για την αγελάδα έλεγαν «σούρνει», πρέπει να πάει στο δαμάλι, ή στον ταύρο.
- Για την γουρούνα έλεγαν «γουβράει» πρέπει να πάει στο καπρί.
- Για την κότα έλεγαν «βατεύεται», πρέπει να πάει στον κόκορα.
- Για την σκύλα έλεγαν «πηδιέται», πρέπει να πάει να κολλήσει με σκυλί.
- Για την γαϊδούρα έλεγαν «στήνει», πρέπει να πάει στον γάιδαρο, ή επιβήτορα εάν ήθελαν να διασταυρώσουν και να βγάλουν μουλάρι.
- Για την γάτα έλεγαν «πηδιέται» πρέπει να βρει γάτο.
- Για την κουνέλα έλεγαν «ξερομασσάει» πρέπει να την πάνε στον κούνελο ή κούνελο. Ο κούνελος για να είναι καλός, δεν έπρεπε να φεύγει από το κλουβί του και έπρεπε υποχρεωτικά να μεταφέρουν την κουνέλα στο δικό του κλουβί.
Για να αρχίσουν να ζευγαρώνουν τα ζώα συνήθως τα τάγιζαν μπόλικο αλάτι και τα μηρυκαστικά καρπό βρώμης. Ενώ δεν έπρεπε να αλλάζουν το νερό που έπιναν, δηλαδή έπρεπε να πίνουν νερό από την ίδια πηγή, για να μην «γυρίσουν».
Όταν ζευγάρωναν άλογα, μετά το πέρας του ζευγαρώματος την φοράδα έπρεπε να την τρέξουν για αρκετή ώρα για να «κρατήσει».
Λέγεται, ότι κάποτε έδεσαν τα μάτια μιας φοράδας και την έβαλαν να ζευγαρώσει με το ενήλικο πουλάρι της. Η φοράδα στάθηκε και ζευγάρωσε, αλλά μόλις της έλυσαν το πανί που είχαν βάλει στα μάτια της και είδε ότι ζευγάρωσε με το πουλάρι της, έσκασε (πέθανε) από το κακό της.
Τα πουλερικά με μια φορά ζευγαρώματος, μπορούν τα θηλυκά να γεννούν αυγά με «σπόρο» για ένα μήνα περίπου. Επίσης με την βοήθεια ενός κεριού στο σκοτάδι μπορούμε να διακρίνουμε τα αυγά εάν έχουν σπόρο.
Για το ζευγάρωμα των σκυλιών και των γατιών η συμφωνία ήταν τα μισά κουτάβια. Τα αρσενικά ζώα αλλά και πουλερικά όταν τα οποία προορίζονταν προς σφαγή, τα ευνούχιζαν «μουνούχιζαν». Ήταν ένα είδος χειρουργικής επέμβασης με διάφορες κατά τόπους ιεροτελεστίες. Οι τεχνίτες αυτοί λέγονταν μουνουχάρηδες ή μουνουχιστές. Τα μουνουχισμένα κοκόρια τα έλεγαν «καπόνια», τα μουνούχιζαν για την παραγωγή περισσότερου κρέατος, τα οποία ζύγιζαν σχεδόν το διπλάσιο βάρος από τ’ άλλα. «Μαρμάρες» έλεγαν τα θηλυκά ζώα που ζευγάρωναν αλλά ποτέ δεν έμεναν έγκυα. Τα ενός έτους αρνοκάτσικα που ήσαν μουνουχισμένα τα έλεγαν «μουνούχια».
ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΖΩΩΝ
Είδος Θερμοκρασία απηυθησμένου Ημέρες εγκυμοσύνης
Βοοειδή 38-39 279-290
Άλογα 37,5-38,5 334-339
Πρόβατα 39-40 144-151
Γίδες 39,5-40,5 150-151
Χοίροι 38,5-39,5 112-115
Σκύλοι 38,5-39,5 58-63
Γάτες 38-39 63-65
Κουνέλια 38,8-39,8 30-32
Επώαση-εκκόλαψη
Κότες 40,5-42 21
Ινδιάνοι (γαλιά) 40-41,5 28
Χήνες 40-41 30-35
Πάπιες 41-43 30-35
Περιστέρια 41-43 17-17
Διάρκεια οργασμού Επανάληψη οργασμού
Αγελάδες 24-36 ώρες κάθε τρεις εβδομάδες
Φοράδες 2-10 ημέρες κάθε τρεις εβδομάδες
Προβατίνες 24-48 ώρες κάθε 14-19 ημέρες
Γίδες 2-3 ημέρες κάθε 2-3 εβδομάδες
Γουρούνες 3 ημέρες κάθε τρεις εβδομάδες
Σκύλες 4-8 ημέρες κάθε έξι μήνες
ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Στην Σοβιετική Ένωση ένας χωριάτης είχε ένα τράγο επιβήτορα. Ο τράγος λόγω των οικονομικών δυσχερειών του αφεντικού του, ζούσε κάτω από άθλιες συνθήκες. Όμως, καθημερινώς τον ζευγάρωνε με μια και δύο και τρεις κατσίκες και με αυτό τον τρόπο ο ιδιοκτήτης, του είχε κάποιο καλό εισόδημα.
Με τον καιρό, άνθρωποι του κράτους, ανακάλυψαν τις δυνατότητες του τράγου πήγαν στον ιδιοκτήτη και τον κατάσχεσαν, θέλοντας να τον χρησιμοποιήσουν για έσοδα του κράτους. Αφού πήραν τον τράγο, τον εξέτασαν κρατικοί κτηνίατροι, του έκαναν τ’ ανάλογα εμβόλια, τον τοποθέτησαν σε σύγχρονο στάβλο, το τάγιζαν με ισορροπημένες τροφές και περίμεναν να ζευγαρώνει, για να αποκομίζουν τ’ ανάλογα έσοδα. Ο τράγος όμως από εκείνη την ημέρα δεν ξαναζευγάρωσε. Τότε η κρατική μηχανή, μη γνωρίζοντας τι συμβαίνει, κάλεσε τον πρώην ιδιοκτήτη, να τους εξηγήσει τι συμβαίνει γιατί ο τράγος δεν ζευγαρώνει. Ο ιδιοκτήτης επισκέφθηκε τον τράγο στο στάβλο. Ζήτησε από τους κρατικούς λειτουργούς να βγουν έξω από τον στάβλο με σκοπό να ρωτήσει τον τράγο. Μόλις βγήκε , τον ρώτησαν τι συμπέρασμα έβγαλε. Τότε ο ιδιοκτήτης, τους είπε με πολύ χιούμορ:
«Ο τράγος μου ανέφερε, ότι τώρα που έγινε δημόσιος υπάλληλος, δεν έχει πια την ανάγκη πλέον να εργασθεί!»
Σήμερα λέμε όταν κάποιος θέλει να δείξει στις γυναίκες ότι ενδιαφέρεται, λέμε «κοκορεύεται», ή «νταραβερίζεται»
Πιο παλιά οι άνδρες που ήξεραν ποιες γυναίκες στο χωριό τους ήσαν ανήθικες και ήθελαν να συνευρεθούν μαζί τους για να μην τάχα τις εκθέσουν τους έλεγαν την φράση: «Μαρκαλάεισε κυρά μου;» (δηλ.) Μωρέ! Καλά είσαι κυρά μου;
Οι έφηβοι όταν αρχίζουν να ενδιαφέρονται για τα κορίτσια έλεγαν: «Αρχίζει να βαρβατσουλεύεται».
Λέγεται ότι ο Θεός έπλασε τα πρόβατα και ο Διάβολος τα γίδια. Ο Θεός το πρόβατο το έφτιαξε συγκροτημένο, σεμνό, χαμηλών τόνων, το οποίο δεν προσέχει το βάρος του, την υγιεινή καθαριότητα και είναι πάντοτε φιλικό προς τον άνθρωπο και θερμόαιμο. Ενώ ο Διάβολος που έφτιαξε την γίδα, κατ’ αρχήν την προσομοίασε σαν την ανήθικη γυναίκα, της έφτιαξε κέρατα, η σωματική της διάπλαση θυμίζει γυναίκα με εξαίρετη σιλουέτα, επί μονίμου βάσης σηκωμένη την ουρά της να φαίνονται τα γεννητικά της όργανα γι’ αυτό τον λόγο οι τσοπάνηδες τις λένε «ορθονούρες», «οξωμούνες», και «κατσικοδιάβολο» καθαρή πάντοτε και συνάμα ζημιάρα.
Για το αρνί έλεγαν: «Γάλα-γάλα τάγισέ με και στο χιόνι κύλισέ με».
Ενώ για το κατσίκι έλεγαν: «Λίλο-λίγο γάλα και στα κάρβουνα καβάλα».
Παροιμίες:
- Αλί από τον κόκορα που λαλεί και ξενογαμεί
- Άλλος γαμεί κι άλλος πλερώνει.
- Αν δεν κουνήσει η σκύλα την ουρά της, δεν πάνε τα σκυλιά κοντά της.
- Γάτος γαμεί και γάτος σκούζει.
- Γενάρη γαμηδόδενε, τον Μάη ποδοβόλα και τον Οκτώβρη τον καλό κάτσε και γεννοβόλα.
- Γενάρη μήνα γάμηγε, ποτέ σου μην προκόψεις. (Το έλεγαν για τα γιδοπρόβατα).
- Δέκα γαμείς ένας πονάει, ένας γαμεί δέκα πονάνε.
- Δέκα μπορεί να φιλούν ένας μόνο γαμεί.
- Εκεί που λαλεί, εκεί γαμεί, εκεί ξημεροβραδιάζει.
- Κόκορας χωρίς λειρί, κότα ποτέ του δεν γαμεί.
- Να ήμουν τον Μάη γάιδαρος τον Αύγουστο κριάρι κι όλο τον χρόνο κόκορας και γάτος τον Γενάρη.
- Περιμένει σαν την αλεπού να πέσουν τα αρχίδια του τράγου.
- Πηδιέται σαν σκύλα.
- Πληρώνω αλλουνού γαμησιάτικα.
- Πουτάνα θάλασσα που σε γαμάν τα ψάρια που σε γαμεί κι ο κάβουρας με τα στραβά ποδάρια.
- Σαν κολλημένα σκυλιά.
- Στην πομπή του αετού, γάμει και συ χελώνα.
- Την γίδα γαμούσαν και τον τράγο πονούσε ο κώλος.
