Του Ηλία Τουτούνη συγγραφέα - λαογράφου
Ο σημερινός νομός της Ηλείας, εκκλησιαστικά, ανέκαθεν ήταν διαιρεμένος σε δύο επαρχίες, με δύο επίσκοπους ή μητροπολίτες. Στην μεν επαρχία Ηλείας ήταν επίσκοπος ή μητροπολίτης ο Ωλένης, η δε επαρχία Ολυμπίας υπαγόταν στην μητρόπολη Χριστιανουπόλεως με έδρα την Κυπαρισσία.
Τελευταίος, επί τουρκοκρατίας Μητροπολίτης, ήταν ο εθνομάρτυρας Φιλάρετος, ο οποίος πέθανε στις 13 Σεπτεμβρίου 1821 στις φυλακές της Τρίπολης. Η Επισκοπή έμεινε για λίγα χρόνια ακέφαλη, μέχρι να οριστεί ο διάδοχος του Φιλάρετου, τοποθετήθηκε δε ως τοποτηρητής, ο πρώην Λαρίσης Κύριλλος Βογάσαρης. Στη συνέχεια ακολούθησε ο Δαμαλών Ιωνάς.
Μετά την επανάσταση του 1821, η έδρα της Επισκοπής Ωλένης βρίσκεται στον Πύργο. Το έτος 1833 με διάταγμα ονομάστηκε Επισκοπή Ηλείας και πλέον όχι Ωλένης. Το έτος 1852 ενώνεται με την Επισκοπή Πατρών, με τον τίτλο Επισκοπή Πατρών και Ηλείας και παρέμεινε μέχρι το 1899, οπότε με το ΒΧΔ΄ του έτους 1900, αποτέλεσε αυτόνομη εκκλησιαστική επαρχία, με την επωνυμία Αγιότατη Επισκοπή Ηλείας. Το έτος 1899, η Επισκοπή Ηλείας διαχωρίζεται, ενώ το 1922 παίρνει την τελική της μορφή, ως Ιερά Μητρόπολη Ηλείας με έδρα τον Πύργο.
Η Ιερά Μητρόπολις Τριφυλίας και Ολυμπίας, περιλαμβάνει την τέως επαρχία Τριφυλίας του Νομού Μεσσηνίας και την τέως επαρχία Ολυμπίας του Νομού Ηλείας. Έδρα της Μητροπόλεως είναι η Κυπαρισσία Μεσσηνίας. Το πότε έγινε έδρα επισκοπής, η Κυπαρισσία, μας είναι ιστορικά άγνωστο, πάντως το έτος 347 μ.Χ. ο επίσκοπος Κυπαρισσίας Μάρτυρας, που ανήκε στην Μητρόπολη Κορίνθου συμμετέχει στην Σαρδική Σύνοδο. Μετά το έτος 733 μ.Χ. ιδρύεται αυτοκέφαλος αρχιεπισκοπή η οποία καταργήθηκε το έτος 807 μ.Χ. αργότερα ιδρύεται η μητρόπολη Χριστιανουπόλεως η οποία παρέμεινε μέχρι και την απελευθέρωση του Ελληνικού κράτους. Μετά την απελευθέρωση με το Βασιλικό Διάταγμα στις 20 Νοεμβρίου 1833 ΠΕΡΙ ΙΔΡΥΣΕΩΣ ΕΠΙΣΚΟΠΩΝ, ιδρύεται η επισκοπή Τριφυλίας και Ολυμπίας καταλαμβάνοντας τις δύο ομώνυμες επαρχίες του τότε νομού Μεσσηνίας. Το 1850 εκδίδεται ο Συνοδικός Τόμος από το Οικουμενικό Πατριαρχείο περί Αυτοκέφαλης Εκκλησίας της Ελλάδος. Την 10ην και 24ην Ιουλίου 1852 αντιστοίχως εκδίδεται ο Καταστατικός νόμος «Περί Επισκοπών και Επισκόπων και περί του υπό τους Επισκόπους τελούντος κλήρου», έτσι καταργείται η επισκοπή και ιδρύεται η αρχιεπισκοπή Τριφυλίας και Ολυμπίας. Με το Βασιλικό Διάταγμα τις 11 Ιουλίου 1856 καθορίστηκαν οι έδρες των επισκοπών, και τοιουτοτρόπως έδρα της επισκοπή Τριφυλίας και Ολυμπίας ορίζεται η πόλη της Κυπαρισσίας.
Σ’ αυτό το σύντομο πόνημα, προσπάθησα να καταγράψω τους Ηλείους ιερωμένους που εντόπισα, οι ποίοι υπηρετούσαν στην Ηλεία, αλλά ακόμη και ποιοι ιερωμένοι από άλλες περιοχές εκτός Ηλείας πρόσφεραν στον αγώνα του 1821, πολεμώντας για την ανεξαρτησία της πατρίδας μας.
ΠΙΝΑΚΑΣ ΜΕ ΙΕΡΕΙΣ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΩΛΕΝΗΣ, ΟΠΩΣ ΠΡΟΚΥΠΤΕΙ ΑΠΟ ΤΑ ΔΙΑΦΟΡΑ ΕΓΓΡΑΦΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ.
-Αγία Άννα: Ανανίας ιερεύς.
-Αγία Ελεούσα: Νικηφόρος ηγούμενος.
-Άγιος Βλάσσης, Μετόχι στην Ντάμουζα (Δάφνη του δήμου Ήλιδας) Ιεράς Μονής Δοχειαρίου Αγίου Όρους: Ιερομόναχος Γαβριήλ ο Γαστούνιος, Οικονόμου Αθανάσιος (μπουλουξής).
-Άγιος Γεώργιος Πύργου: Παπά- Θόδωρος.
-Άγιος Ιωάννης Πύργου: Ιερεύς Παπά- Νικολός, Παπά- Στεφανής, Παπαγιώργης Οικονόμου, Γαλάνης Παπασχοινάς.
-Άγιος Νικόλαος Αμαλιάδας (Μετόχι Μονής Αγίων Θεοδώρων Αροανείας): Παρθένιος μοναχός.
-Αγουλινίτσα: (σημ. Επιτάλιο): Πρωτόπαπας Κωνσταντίνος Μικελόπουλος, Γεώργιος ιερεύς, παπά- Γιάννης, παπά- Νικολός Κόκκινος .
-Αγραπιδοχώρι Πηνείας: Γαλάνης ιερεύς.
-Άλβαινα: Διαμαντόπουλος ή Τζαμαλούκας Αναγνώστης.
-Ανδραβίδα: Πετρόπουλος Δημήτριος ιερεύς, Χριστόπουλος παπά- Κυριάκος.
-Ανδρίτσαινα: Ιερεύς Σακελλάριος Αναστασίου Οπλαρχηγός, παπά-Νάσης Κανελλόπουλος.
-Αντρώνι: Αντώνιος ιερεύς.
-Άνω Μονή Δίβρης «Παναγία Χρυσοπηγή»: Κωνστάντιος Π. Λαγκαδινός ιερομόναχος εισήλθε στην μονή το 1821. Χρύσανθος Ι. Λαδιάς ιερομόναχος εισήλθε στη μονή το 1818. Μητροφάνης, Στερεολλαδίτης ιερομόναχος εισήλθε στην μονή το 1821. Χριστόφορος Ανδριόπουλος μοναχός από το Γούμερο, εισήλθε στην μονή το 1822. Αγαθάγγελος Δ. Οικονόμου Ηγούμενος και ιερομόναχος. Παρθένιος Γ. Τριβέλος από την Δίβρη ιερομόναχος πνευματικός. Ιωακείμ Θ. Καρυανός από την Δίβρη, ιερομόναχος πνευματικός. Δαμιανός Ν. Παναγούλης από την Δίβρη ιερομόναχος. Ακάκιος Π. Παχιάς, από την Δίβρη, ιερομόναχος .
-Απάνου Καλύβια: Ιωάννης ιερεύς, Παπά- Κωνσταντίνος.
-Αρβανίτη: Κωνσταντής ιερεύς.
-Βαρθολομιό: Χριστόφορος ιερομόναχος.
-Βολάντζα: Πανάγος ιερεύς Κερτιζιώτης Χαράλαμπος ιερέας.
-Βούναργον: Θεόδωρος ιερεύς, Δημήτριος ιερεύς, Αντώνιος ιερεύς.
-Γαστούνη: Ιωάννης εφημέριος, Αθανάσιος Οικονόμος (Παπαγιάννης), Πανάγος ιερεύς, Διαμαντόπουλος Αναστάσιος.
-Γερμουτζάνη (σημ. Πλατανίτσα): Παπαπαναγιώτης.
-Γιάρμενα (σημ. Φολόη): Διαμαντής ιερεύς, Παπαπανάγος.
-Δίβρη: Ευλάμπιος ή Αγάπιος ή Βλάμιος ηγούμενος Μονής ιερομόναχος, Ανανίας ηγούμενος του επάνω Μοναστηρίου, Οικονομάκης ιερεύς Οικονομόπουλος, Γεώργιος ιερεύς Πρωτόπαππας, Ανδρέας ιερεύς, Αντώνιος ιερεύς, Σακελλάριος ιερεύς Δημήτριος, Οικονόμος Παπασημάκης, Παπαγιάννης Κουλάς, παπά- Πιέρος.
-Βερβινή (σημ. Κρυόβρυση): Οικονόμος ιερεύς.
-Δούκα: Αθανάσιος ιερεύς, Κυριαζής ιερεύς, Δημάκης ιερεύς, Παπακωνσταντής ιερεύς, Παπαντώνης εκ της σημαίνουσας οικογένειας Παπαγεωργάκη, ο οποίος τον προόριζε δια ιερέα του χωριού Δούκα και ο οποίος έλαβε από τον Επίσκοπο Ωλένης τον πρώτον βαθμό Ιεροσύνης, αυτόν του Αναγνώστου .
-Επισκοπή Ωλένης: Διάκονος Ιωαννίκιος, όταν προσκλήθηκε ο Επίσκοπος Ωλένης Φιλάρετος, να μεταβεί στην Τριπολιτσά τον Φεβρουάριο του 1821, συνοδευόταν από το διάκονό του, Ιωαννίκιο.
-Ιμαμ- Τζαούση (σημ. Κέντρον): Αποστόλης ιερεύς.
-Καβάσιλα: Πετρόπουλος Δημήτριος εφημέριος.
-Καλίτζα: Παπαγιώργης, Παπαγιάννης, Παπαγιαννόπουλος.
-Καλύβια Ήλιδος: Παπαδημήτρης Τσάκωνας.
-Καπελέτο: Παπαδημήτρης.
-Καράτουλα: Κωνσταντίνος ιερεύς.
-Καρδιακαύτι: Γκολφίνος ιερέας.
-Καρκαλέτρι: Αποστολόπουλος Ιωάννης εφημέριος.
-Κάστρον: Θεοδόσιος ιερεύς.
-Κάτω Ξενιές: Δημήτριος ιερεύς.
-Κελεβή (σημ. Κόροιβος): Παπαπανάγος Σταματόπουλος.
-Κολλύρι: Συνέσιος ιερομόναχος, Δημήτριος ιερεύς.
-Κούμανι: Ζώρας Κοσμάς Σακελλάριος, Παπα- Κώστας.
-Λαγανά: Παπά Γιώργης- Λαγανιώτης.
-Λαμπέτι: Νικόλαος ιερεύς, Δρακόπουλος Κωνσταντίνος ιερεύς, Παπαγεώργιος οικονόμος, Αποστόλης ιερεύς.
-Λάνθι: Πανάγος ιερεύς.
-Λαντζόϊ: Αναστάσιος ιερεύς.
-Λάττα: Οικονόμος Διονύσιος ιερεύς, Κωνσταντινόπουλος Α. ιερέας.
-Λεχαινά: Αθανάσιος ιερεύς και οικονόμος, Δανιήλ ιερομόναχος, Ιωάννης ιερεύς, Σταύρος ιερεύς, Παπαπάνος Θεοδόσης ιερεύς, Γεώργης ιερεύς.
-Λούβρον: Παναγιώτης ιερεύς.
-Μαλαπάσι (σημ. Ελαιώνας): Αναστάσιος ιερεύς.
-Μανωλάδα: Παπά- Αθανάσιος, Παπά- Ιωάννης.
-Μοναστήρι Κρεμαστής: Ηγούμενος Φιλόθεος, Χρίστος Νικολάου ιερεύς, Μιχαήλ ιερεύς.
-Μονή Νοτενών: Αγάπιος Ηγούμενος.
-Μονή Σκαφιδιάς: Καλλίνικος Πρίτσινας ιερομόναχος, Βαρθολομαίος ιερομόναχος, Δοσίθεος μοναχός και ο Θεοδόσιος ιερομόναχος φονεύθηκε από τα στρατεύματα του Ιμπραήμ Πασά («1825 Μαΐου 22. Εστάλη ο μακαρίτης Θεοδόσιος Ιερομόναχος εις Φιλιατρά να φέρει λάδι… κι έπεσεν εις Αρκαδιάν εις χείρας του απίστου σατράπου της Αιγύπτου Ιμπραήμ και εφονεύθη κι αυτός και ο αδελφός του Χρήστος…».
-Μονή Φραγκαβίλλας: Φέξης Αναστάσιος μοναχός.
Βαρθολομαίος ιερομόναχος, Δοσίθεος μοναχός. (Έγγραφο ΓΑΚ Εκτελεστικόν Σώμα Φ 41).
-Μονή Φραγκοπηδήματος: Ηγούμενος Κυπριανός. Ο περίφημος αυτός κληρικός συντέλεσε πολύ υπέρ του πολέμου. Ήτο δε στρατηγός, κι όχι ηγούμενος, διότι οδηγούσε τους στρατιώτες στις μάχες όλων των χωριών των κειμένων γύρωθε της Μονής του, και πάντοτε εκστράτευε με αυτούς . Χριστόφορος Ιερομόναχος, Νάρκισσος Ηγούμενος ονομαζόμενος Ριγανάκης ή Πετρόπουλος, Άνθιμος ιερομόναχος, Αγάπιος ηγούμενος το έτος 1827.
-Μουσουλούμπεη (σημ. Λευκοχώρι): Διονύσης ιερεύς.
-Μπαρμπάσαινα: Χρίστος ιερεύς, Αναστάσιος ιερεύς.
-Μπεντένι (σημ. Πεύκη): Γεώργιος ιερεύς.
-Μπουχιώτη (σημ. Αυγείον): Δημήτριος ιερεύς, Παπαγιαννάκης Πετρόπουλος.
-Μπρούμα:(σημ. Ηράκλεια) Αγγελής ιερεύς.
-Μυρτιά: Παπαπαναγιώτης.
-Νεμούτα: Λέντζιος Παπά- Σακελλάριος.
-Νεράϊδα (Καλολεντζή): Νικόλαος ιερεύς.
-Νιοχώρι Κυλλήνης: Παρθένιος ιερεύς.
-Ντάμουζα (σημ. Δάφνη): ιερέας Μπογιόπλος Θανάσης.
-Ντερβίς Τζελεπή: Παρθένιος ιερεύς και ιερομόναχος, Παπαναγής ιερεύς, Νικόλαος ή Αναγνώστης ιερόπαις Δερβιτσελεπή.
-Ο του Αγίου Τάφου: Πρωτοσύγκελος Σεραφείμ.
-Ολυμπία : Δημήτριος Κολοβός πρωτόπαπας.
-Παλαιόπολις (σημ. Ήλιδα): Αθανάσιος ιερεύς.
-Πλάτανος: Θεόδωρος ιερεύς.
-Πορετζός (σημ. Αγράμπελα): Παπαγεωργάκης.
Πρωτόπαπας Κωνσταντίνος, Γεώργιος ιερεύς, παπά- Γιάννης, παπά- Νικολός Κόκκινος, Κωνσταντής ιερεύς, Παπαγγελής.
-Πύργος: Γεώργιος ιερεύς, Οικονόμος Πρωτοπαπάς, Αναστάσιος Λυρής ιερεύς, Νικόλαος ιερεύς, Κωνσταντίνος Ιερεύς Μπογασάρης, Βλαχοχρήστος, Χαράλαμπος ιερεύς, Δημήτριος ιερέας Πατραίος, Κατζόλης Γεώργιος, Δημήτριος Γεωργίου, Δημήτριος Πατραίος.
-Ροβιάτα: Παπαδημήτρης, Παπαναστάσης Σκαντάμης, Παπαθόδωρος, Παπαντώνης Τριανταφυλλόπουλος, Παπαθεοδόσης Παπαγιάννης, Νικολουτζόπουλος, Παπαπανάγος Τριανταφυλλόπουλος.
-Ρώμεσι (σημ. Αμπελώνας): Παπακυριαζής.
-Σαβάλια: Παπαπέτρος.
-Σαμπάναγα (σημ. Αγία Μαύρα): Ιωάννης ιερεύς, Παπαπαναγιώτης Μπεργιούλας.
-Σινούζι (σημ. Άγναντα Πηνείας): Πάπα – Τάσης, ιερομόναχος Αβέρκιος.
-Σμύλα: Αποστόλης ιερεύς, Στέφανος ιερομόναχος.
-Σουλεϊμάναγα (σημ Μυρσίνη): Αναστάσιος ιερεύς.
-Στρέφι: Παπαπανάγος.
-Στρούσι: Παρθένιος εφημέριος.
-Σώστη: Αθανάσιος ιερεύς Αλεβιζόπουλος.
-Τατάραλι (σημ. Ανθώνας): Ευστάθιος ιερεύς.
-Τζόγια, (σημ. Πράσινο): Παναγιώτης ιερεύς, παπά- Αναστάσης Λακές, Αυγερινός Δήμος ιερεύς.
-Τζορβαντζή (σημ. Αρήνη): Διονύσιος Αναγνωστόπουλος Ιερέας.
-Τραγανό: Διονύσιος ιερεύς, Παπαδημήτρης.
-Τσίπιανα: Παπακωνσταντής.
-Χελιδόνι: Σακελλάριος ιερεύς, Παπακωνστάντιος Κωνσταντίνος ιερεύς.
-Ψάρι: Νικόλαος ιερεύς, Χαράλαμπος ιερεύς, Παπαμπαντούνας, Παπακατσιώλης.
-Ώλενα: Κωνσταντίνος ιερεύς.
Σ’ έγγραφο που υπάρχει στα Γ.Α.Κ. του Υπουργείου Θρησκείας Φ 2Α, άνευ ημερομηνίας υπογράφεται από τους πρόκριτους αλλά και από ιερωμένους της επαρχίας Γαστούνης, αναφέρονται και τα ονόματα μερικών ιερωμένων χωρίς να αναφέρεται ο τόπος καταγωγής των: Παπαναστάσης Σκαντάμης, Παπαντρέας .
Σ’ ένα έγγραφο* της 30 Οκτωβρίου 1823 που καταγγέλλει τις βιαιότητες του Γεωργίου Σισίνη, υπογράφουν οι επαρχιώτες της Γαστούνης. (...κατάρπασαν το πράγμα τους, καθώς του παπά- Στάθη από Τατάραλη του επήραν όλον το πράγμα του, έτι και μετρητά είκοσι δύο πουγγία, ομοίως και του παπά- Λαγανιώτη κατάρπασαν το πράγμα του…».
Ο Γεώργιος Σισίνης τον Μάιο του 1824, σύστησε μια αρχή που θα επέβλεπε τα κοινά και την αποκάλεσαν «Κοινόν της Επαρχίας Ήλιδος». Θέλοντας να διαδραματίσει τον πρωτεύοντα ρόλο στα νέα δεδομένα, ο Σισίνης, ζήτησε μια έγγραφη διαβεβαίωση από τους ελεγχόμενους από αυτόν πρόκριτους.
Σεβαστή Διοίκησις.
«Άδικον είναι και αμάρτημα μέγιστον όταν εις τους φιλογενείς και κοινωφελείς άνδρες δεν αποδίδεται η προσήκουσα ευχαρίστησης ……….και μένομεν ευσεβάστως Δούλοι ταπεινοί».
Τη 5η Μαΐου 1824 εκ Γαστούνης
Οι Δημογέροντες (μεταξύ αυτών και οι κάτωθι ιερείς):
(Τ.Σ.) Αθανάσιος ιερεύς ο οικονόμος.
Γρηγόριος ιερομόναχος.
Άνθιμος ιερομόναχος.
Αγραπιδοχωρι: νικόλαος ιερεύς.
Βλαχερνα: ηγουμενος αγαπηος.
Βούναργο: αντώνιος ιερεύς.
Δούκα Μηλιές: παπαμιχάλης, αναγνώστης παπά αντώνης.
Καλύβια επάνω: φάνης ιερεύς,
Μοναστήρι Ελεούσα: ηγούμενος κοσταντιος.
Μοναστήρι φραγκοπήδημα- μοναστηρι κρεμαστή: ηγουμενος καλλινικος.
Μπαρμασενες: παπαθανάσιος παπά.
Ρωμεσι: παπαδημακις, η μιχας.
*Η ορθογραφία των κειμένων παραμένει ως είχε.
 |
 |
 |
 |