Είναι μια ηλιόλουστη Κυριακή σήμερα στην Αθήνα, 14. 11.2010, ημέρα που διεξάγονται οι επαναληπτικές αυτοδιοικητικές εκλογές.
Καβάλησα τη μηχανή μου και είπα να κάνω μια τσάρκα στην Αθήνα, για να σφυγμομετρήσω την αποχή. Ο δρόμος με οδήγησε στα πολύ γνωστά μου στέκια, στο Μοναστηράκι.
Το Μοναστηράκι είναι μια από τις γραφικότερες περιοχές της Αθήνας. φωλιασμένη κάτω από την παλιά Ακρόπολη. Πρόκειται για μια ιστορική συνοικία με στενούς δρόμους και μικρά κτίρια, που μας παραπέμπουν στην οθωμανική διάθρωση της πόλης.
Έχει συνδέσει το όνομά του με το παραδοσιακό παζάρι, το γνωστό γιουσουρούμ, που για πολλά χρόνια γίνεται κάθε Κυριακή, στην πλατεία Αβησσυνίας και στους γύρω δρόμους (Ηφαίστου, Πανδρόσου, Αδριανού, Αγίου Φιλίππου, Άστιγγος, Θησείου και Ερμού). Από τα χαράματα οι μικροπωλητές απλώνουν την πραμάτεια τους στους υπαίθριους πάγκους.
Εκεί, μπορεί κάποιος να βρει και να αγοράσει τα πάντα σε αρκετά συμφέρουσες τιμές. Παλιά ρούχα, παπούτσια, οικιακά είδη, έπιπλα, βιβλία, μπρούτζινα και ασημένια αντικείμενα, παραδοσιακά μουσικά όργανα και αντίκες.
Ένας φίλος μου διηγήθηκε, ότι παλιά δεν ονομαζόταν Μοναστηράκι, αλλά Μοναστήριον (έτσι αναφέρεται και ο σταθμός του ΗΣΑΠ) της Παναγιάς της Παντάνασσας. Η Παντάνασσα, επονομαζόταν Μέγα Μοναστήρι και, κατά τον 17ο αιώνα, ήταν μετόχι της Μονής της Παναγίας της Καισαριανής. Δημιουργήθηκε, διότι οι πιστοί της παλιάς Αθήνας δεν μπορούσαν να ανεβαίνουν στην Καισαριανή. Την εποχή εκείνη, είχε πολλά έσοδα και αρκετές ιδιοκτησίες μέσα στο παζάρι. Μετά την επανάσταση, όμως, του 1821, το Μοναστήρι παρήκμασε, μέχρι που, στο τέλος, πτώχευσε. Μαζί με την πτώχευση, το μεγάλο Μοναστήρι(ον) υποβιβάστηκε σε Μοναστηράκι, Παζάρι ή Γιουσουρούμ.
Ο φίλος μου συνέχισε τη διήγησή του εξηγώντας μου, πως μετά την απελευθέρωση, κυκλοφόρησαν οι πρώτοι ευρωπαίοι στην Αθήνα, οι οποίοι φορούσαν φράγκικες ενδυμασίες. Ένας εβραίος έμπορος, αγόραζε τα μεταχειρισμένα ευρωπαϊκά ρούχα και τα μεταπουλούσε στην πλατεία Αβησσυνίας.
Το όνομα της Αβησσυνίας προήλθε από τους ελάχιστους Αβησσυνούς, δηλαδή τους κατοίκους της Αιθιοπίας που κάποτε κατοικούσαν εδώ. Άλλη ονομασία της πλατείας είναι τα «Παλιατζίδικα» ή «Γιουσουρούμ», που αντίστοιχα προήλθε από Έλληνες και Τούρκους κάτοικους της Αθήνας .
Το παζάρι κάποτε γοήτευε, γιατί είχε κάτι ανατολίτικο στον αέρα, από τη μυρωδιά των μπαχαρικών, ανακατεμένη με τσίκνα από τα λουκάνικα και τα σουβλάκια που ψήνονταν σε αυτοσχέδιες σχάρες, με το ημίφως από τις τέντες που έκρυβαν τον ήλιο και από τους μικροπωλητές και «πελάτες», που βρίσκονταν εκεί από κάθε γωνιά του πλανήτη.
Η επίσημη ονομασία ήταν Δημοπρατήριο, όπως αναγραφόταν και στην αρχή της οδού Ηφαίστου. Ο Ήφαιστος ήταν προστάτης των μεταλλουργών και των αγγειοπλαστών. Οι μεγάλες αμερικανικές αγορές αντικαταστάθηκαν από μαγαζιά, που η όψη τους είναι μοντέρνα και δεν παραπέμπει πλέον σε παζάρι. Γέμισε μεζεδοπωλεία και μοντέρνα μαγαζιά. Πουλούν, πλέον, ενδύματα και παπούτσια αμερικάνικης, πάντα, προέλευσης. Η κλασική βόλτα, το «shopping» της νεολαίας. Κάποια από τα παλιά μαγαζιά μετακόμισαν στην οδό Αθηνάς και στους γύρω δρόμους. Υπάρχουν, όμως, ακόμα καταστήματα στους δρόμους και στις στοές με αντίκες, βινύλια και παλαιοβιβλιοπωλεία.
Στην πλατεία βρίσκεται η πρώην καθολική εκκλησία, o σταθμός Μοναστηρακίου και το παλιό τζαμί, που σήμερα στεγάζει συλλογές κεραμικών.
Η εκκλησία, την εποχή της Φραγκοκρατίας ήταν ιδιόκτητη μονή του Νικόλαου Μπονεφατσή. Όπως προανέφερα, κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, ήταν μετόχι της μονής στον Υμηττό. Κατά τα νεότερα χρόνια μεταβλήθηκε σε ενοριακό ναό, όπου τιμάται η κοίμηση της Θεοτόκου.
Η εκκλησία είναι όλη χτισμένη με υλικό που προήλθε από τους βανδαλισμούς αρχαίων ναών. Τις γωνίες κοσμούν περίτεχνα κιονόκρανα, άτεχνα τοποθετημένα, όπως και στο εκκλησάκι που βρίσκεται στο Κακοταροβούνι.
Το τζαμί χτίστηκε από τον Αθηναίο μουσουλμάνο ή Τούρκο βοεβόδα Τζισταράκη, το 1759, με υλικό παρμένο από παλιά κτίρια. Για το μαρμαροκονίασμα των τοίχων ανατινάχτηκε η 17η κολώνα του Ναού του Ολυμπίου Διός. Οι παλιοί Αθηναίοι πίστευαν, ότι κάτω από κάθε κίονα του ναού βρισκόταν παγιδευμένη μία κατάρα, κάτι που επιβεβαιώθηκε με το ξέσπασμα λιμού στην πόλη. Σύμφωνα με τον ίδιο μύθο, ο ναός του Διός θρήνησε τόσο δυνατά την καταστροφή της στήλης, που εκείνο το βράδυ κανείς δεν κοιμήθηκε στην Αθήνα. Ηρέμησε μόνο με την δολοφονία του βοεβόδα. Μετά την Επανάσταση του 1821 χρησιμοποιήθηκε το κτήριο για συνελεύσεις και το 1924 μετατράπηκε σε λαογραφικό μουσείο. Ο Γ. Δροσίνης προσέφερε δύο πολύτιμες συλλογές, τα επίπλα, σκεύη και εικόνες από τον Δανό Κ. Πελφ και τα ιαπωνικά αγγεία του Γρ. Μάνου. Το μετονόμασε σε Εθνικό Μουσείο Κοσμητικών Τεχνών. Σήμερα, στο τζαμί, στεγάζεται συλλογή κεραμικών.
Και οι δύο θρησκείες, μουσουλμανική και χριστιανική έχουν βάλει «την σφραγίδα τους» στην καταστροφή του πολιτισμού μας. Όταν βρεθείτε στην ανακαινισμένη πλατεία θα παρατηρήσετε την κακοτεχνία και των δύο κτηρίων που υποβαθμίζουν τον πολιτισμό μας. Το έδειξε άλλωστε και ο σκηνοθέτης Κώστας Γαβράς στα δώδεκα δευτερόλεπτα από τη σχετική ταινία που αφαίρεσε το ΥΠ.ΠΟ του Σαμαρά.
Την περασμένη Δευτέρα, ο συντοπίτης μου μηχανικός Βασίλης Συλάιδος με οδήγησε στην Αρχαία Μαντινεία. Πριν λίγα χρόνια, ένας παπάς κατέστρεψε τις αρχαιότητες και κατασκεύασε ένα τερατούργημα- εκκλησία, την Αγία Φωτεινή, για να κάνουν τους γάμους τους οι πλούσιοι.
Τις σκέψεις μου άλλαξε η χαρούμενη νότα που έδινε ο εντυπωσιακός ρυθμός του μπρέικ ντάνς (Break Dance), των ευέλικτων αγοριών, που κινούνταν σαν ρομπότ, στροβιλίζοντας τα κεφάλια τους σαν τρυπάνια στο έδαφος της πλατείας.
ΒΙΝΤΕΟ ΕΔΩ
Πιο πέρα, ενώπιον του κοινού των περαστικών, ακουγόταν ινδιάνικη μουσική, από Βολιβιανούς μουσικούς με πολύχρωμες ενδυμασίες. Γνώριμη μουσική από την επίσκεψή μου στη Νότια Αμερική, το 1983.
ΒΙΝΤΕΟ ΕΔΩ
Από πιτσιρικάς, είμαι ταχτικός θαμώνας στο Μοναστηράκι. Πηγαίνω εκεί για τη μαγεία του παλιού, του φθαρμένου και της γνώσης. Παρατηρώ τους λογής- λογής ανθρώπους, μελετώ τα παλιά αντικείμενα των περασμένων χρόνων και τελευταία ψαχουλεύω σαν ποντικός στα παλαιοβιβλιοπωλεία, μήπως ανακαλύψω ιστορικά βιβλία που να αναφέρονται στην περιοχή μας, με σκοπό πάντα να τα εκθέσω στην βιβλιοθήκη του Αντρωνίου.
Το άρθρο σχετίζεται με την καταστροφή των αρχαιοτήτων του Λασιώνα, του αρχαίου ναού στο Κακοταροβούνι, της Ψωφϊδας και των άλλων μνημείων της Ορεινής Ηλείας. Αφιερώνεται εξαιρετικά στους αγαπημένους φίλους και συμπατριώτες μου, που αμφισβητούν τις προσθέσεις μου.
Κώστας Παπαντωνόπουλος Νοέμβρης 2010
