Η Γερμανική κατοχή αποτελεί μια από τις πιο συγκλονιστικές και καταστροφικές περιόδους της νεότερης ελληνικής ιστορίας. Ο ελληνικός λαός, πλήρης εξαντλημένος και καταπονημένος από την πολεμική εποποιία του ’40, περιέπεσε σε πολλαπλές περιπέτειες και κακουχίες και υποχρεώθηκε να τις αντιμετωπίσει. Η εισβολή των Γερμανών κατακτητών, έφερε το τεράστιο και σκληρό πρόβλημα της επιβίωσης, την οδυνηρή περιπέτεια της πείνας, τις αθρόες εκτελέσεις, τα μεσαιωνικά βασανιστήρια και τις τεράστιες και ανεπανόρθωτες καταστροφές.
Η ευρύτερη περιοχή της επαρχίας των Καλαβρύτων και ιδίως τα μαρτυρικά Καλάβρυτα, τόπος με μακραίωνη ιστορική διαδρομή και πλούσιο επαναστατικό παρελθόν, υπέστη κατά την ταραγμένη περίοδο της κατοχής, τεράστιες απώλειες σε έμψυχο δυναμικό, με μαζικές εκτελέσεις αμάχων και ολοκληρωτικές καταστροφές.
ΣΤΑ ΚΑΛΑΒΡΥΤΑΤρία πουλιά πετάξανε απ' του Χελμού τα δάση,πέρασαν απ' τα Σουδενά κι από την Άγια Λαύρακαι πήγαν στα Καλάβρυτα, στα έρημα τα σπίτια.Δεν ηύραν σπίτι να σταθούν, κλαράκι να κουρνιάσουν,δεν βρήκανε και άνθρωπο να τόνε κουβεντιάσουν.Μον' βρήκαν μαύρα πτώματα, γυναίκες μαυρισμένες.Συλλογή Ηλίας Τουτούνης
Ας συνοψίσουμε τα γεγονότα πως εκτυλίχθηκαν εκείνες τις ταραγμένες ημέρες στην περιοχή των Καλαβρύτων: • 29 Ιουλίου 1943: Πραγματοποιείται βομβαρδισμός των χωριών Λαπάτα, Τρεχλό, Μάνεσι. Μεταξύ των 16 θυμάτων υπήρχαν και αρκετά ανήλικα παιδιά.
• 31 Αυγούστου 1943: Εξαπολύεται επίθεση και στην συνέχεια πυρπόληση του χωριού Άνω Λουσοί και εκτέλεση 4 κατοίκων. Απαγχονισμός στην πλατεία του Χελμού των Καλαβρύτων του νεαρού Κωνσταντίνου Παυλόπουλου.
• 29 Νοεμβρίου 1943: Πραγματοποιείται βομβαρδισμός του χωριού Βυσωκά, με 13 νεκρούς και τραυματίες και καταστροφή οικιών.
Οι ανιστόρητες εγκληματικές πράξεις των Γερμανικών στρατευμάτων κατοχής κορυφώθηκαν τον Δεκέμβρη του 1943, σε μια οργανωμένη εκκαθαριστική επιχείρηση της περιοχής των Καλαβρύτων, γνωστή ως «Επιχείρηση Καλάβρυτα» («Unternehmen Kalawrita»,) που ξεκινούσεαπό τις πέντε και έλαβε τέλος στις 15 Δεκέμβρη 1943. Θεωρήθηκε ως μια από τις πιο σκληρότερες επιχειρήσεις της Γερμανικής Βέρμαχτ, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στην Ευρώπη, γενικότερα.
Από τις αρχές του 1943, στο χώρο της επαρχίας Αιγιαλείας και των Καλαβρύτων συνέβησαν πολλαπλά σημαντικά αντιστασιακά γεγονότα, μεταξύ των οποίων στις 16 και 17 Οκτώβρη η Μάχη Ρογών-Κερπινής, η οποία είχε σαν αποτέλεσμα τη συντριβή και διάλυση ενός βαριοπλισμένου Γερμανικού λόχου και τη σύλληψη 86 Γερμανών αιχμαλώτων. Η Γερμανική διοίκηση σε κατάσταση πλήρης ανησυχίας για την έντονη αντιστασιακή δράση στην περιοχή των Καλαβρύτων, αποφασίζει ν’ από στείλει την 117 Μ.Κ. ώστε να δράσει συστηματικά και χωρίς καμιά καθυστέρηση. Τα Γερμανικά στρατεύματα, που ξεκίνησαν από Τρίπολη, Αίγιο, Πάτρα, ακολούθησαν κυκλωτική πορεία σύμφωνα με τους γερμανικούς χάρτες, με κατεύθυνση την επαρχία Καλαβρύτων και κύριο στόχο την πόλη των Καλαβρύτων.
Χρονικό Γερμανικών δυνάμεων Πάτρας:
Χαράματα στις 5 Δεκέμβρη 1943, πάνοπλα μηχανοκίνητα και πεζοπόρα Γερμανικά αποσπάσματα, με επικεφαλής τον αντισυνταγματάρχη Γιούλιους Βόλφιγκερ (G. Wolfinger), ξεκινούν από την Πάτρα, με κατεύθυνση την πόλη των Καλαβρύτων, είχαν και ακολούθησαν το δρόμο Πάτρα- Χαλανδρίτσα- Καλάβρυτα, απόσταση 77 χιλιομέτρων.
• Στις 6 Δεκέμβρη, μετά από ένα ατύχημα του Wolfinger, διοικητής όλης της επιχείρησης αναλαμβάνει ο Εμπερσμπέργκερ (Ebersberger), διοικητής του συντάγματος Αιγίου.
• Στις7 Δεκέμβρη, τα πεζοπόρα τμήματα χτένισαν στο πέρασμά τους όλα τα χωριά και σκόρπισαν συμφορά, φωτιά και το θάνατο. Στο χωριό Κάτω Βλασία σκότωσαν 3 άνδρες και 1 γυναίκα και στον Κάλανο 3 βοσκούς από τα Καλάβρυτα και έναν ακόμη πολίτη. Μετά χωρίστηκαν σε δύο ομάδες: Η μία κατευθύνθηκε προς Λεχούρι- Τριπόταμα- Δίβρη και επέστρεψε από Μορόχοβα - Λειβάρτζι και η άλλη συνέχισε προς το κέντρο των επιχειρήσεων στα Καλάβρυτα.
• Στις 8 Δεκέμβρη, πέρασαν από το χωριό Μάνεσι και το Σαραδί, όπου εκεί σκότωσαν 1 άνδρα.
• Στις 9 Δεκέμβρη, έφτασαν στη διασταύρωση του δρόμου Σκεπαστού- Κλειτορίας. Εκεί στο εκκλησάκι της Αγίας Άννας, συγκέντρωσαν όλο τον ανδρικό πληθυσμό του χωριού Βυσωκά και μετά από μια σύντομη ομιλία, τους άφησαν ελεύθερους. Ήταν η μεγάλη παγίδα για τους Καλαβρυτινούς. Την ίδια μέρα, μπήκαν στα Καλάβρυτα.
• Στις 10 Δεκέμβρη, στο χωριό Συρμπάνι (Πριόλιθος), χωρίς λόγους και με συνοπτικές διαδικασίες, εκτέλεσαν 5 άνδρες.
 |
| Ο «ΧΕΛΜΟΣ» το ειδυλλιακό Ξενοδοχείο, όπως το κατάντησε η λαιμαργία της φωτιάς |
Χρονικό Γερμανικών δυνάμεων Αιγίου:
Οι Γερμανικές δυνάμεις πάνοπλες έχοντας επικεφαλής, τον αντισυνταγματάρχη Εμπερσμπέργκερ (Ebersberger), και με 3 πεζοπόρα τμήματα, κίνησαν και αυτές από Αίγιο με προορισμό τα Καλάβρυτα.
• Στις 6 Δεκέμβρη, άλλη πεζοπόρος ομάδα, από το Αίγιο, προχώρησε με πορεία από τον Κερενίτη ποταμό προς τα χωριά Πλατανιώτισσα, Βιλιβίνα και Μαμουσιά στην οποία, όπου και εγκαταστάθηκε, και έστησε μια καλοπροσεγμένη ενέδρα.
• Στις 7 Δεκέμβρη, πεζοπόρες φάλαγγες από το Αίγιο προχωρούν κάνοντας εκκαθαριστικές επιχειρήσεις και αφού κατέβηκαν από την οροσειρά Σταυριά πάνω από το χωριό Ρογοί, έστησαν ενέδρες σε διάφορα στρατηγικά σημεία εφόσον τα επάνδρωσαν με μυδραλιοβόλα και όλμους.
• Στις 8 Δεκέμβρη, ο Ebersberger διαχώρισε τις δυνάμεις του σε δύο ομάδες και νωρίς το πρωί πριν ακόμη βγει ο ήλιος εισήλθαν στο χωριό Ρογούς, το πυρπόλησαν ολοσχερώς το χωριό και στην συνέχεια εκτέλεσαν 65 άνδρες και παιδιά.
• Μια άλλη ομάδα εισέβαλε την ίδια ημέρα και στο χωριό Κερπινή, συνέλαβαν τους άνδρες και στην συνέχεια δίχως οίκτο πυρπόλησαν το χωριό και εκτέλεσαν 38 άνδρες και παιδιά.
• Στη συνέχεια, έκαψαν την Άνω και Κάτω Ζαχλωρού και εκτέλεσαν τους 19 συλληφθέντες άνδρες. Ακολούθως έφτασαν στη Μονή του Μεγάλου Σπηλαίου και σκότωσαν 16 άνδρες, (μοναχούς, επισκέπτες και υποτακτικούς), ενώ εκτέλεσαν ακόμη και 9 μοναχούς, στη θέση Ψηλός Σταυρός.
• Στις 9 Δεκέμβρη, έφτασαν στο χωριό Σούβαρδο, όπου έβαλαν φωτιά σ’ όλα τα σπίτια του χωριού και εκτέλεσαν 5 άνδρες, το ίδιο ακολούθησε και στο χωριό Βραχνί, όπου και εκεί εκτέλεσαν ακόμη 6 άνδρες. Στη διασταύρωση της Κερπινής εγκαταστάθηκε μια Γερμανική διμοιρία. Στη θέση αυτή εκτελέστηκαν 4 άνδρες.
• Στις 9 Δεκέμβρη, περνώντας από τις Αυλές των Καλαβρύτων, Γερμανικές δυνάμεις, με επικεφαλής τον Ebersberger, εισήλθαν αμαχητί στα Καλάβρυτα, όπου είχαν ήδη καταφθάσει και οι δυνάμεις από την Πάτρα. Δημιούργησαν έναν ασφυκτικό κλοιό γύρω από την πόλη, προκειμένου να μην μπορεί κανείς να ξεφύγει. Την έντονη ανησυχία των κατοίκων κατάφερε, παραπλανώντας τους, να κατευνάσει ο Γερμανός Διοικητής, ο οποίος τους διαβεβαίωσε ότι δεν πρόκειται κανείς να πάθει τίποτε και ότι ο απώτερος στόχος τους ήταν η εξόντωση των ανταρτών. Προχώρησαν αρχικά στην πυρπόληση σπιτιών που ανήκαν σε αντάρτες και αναζήτησαν την τύχη των Γερμανών τραυματιών της Μάχης της Κερπινής.
• Στις 12 Δεκέμβρη , οι Γερμανοί άρχισαν να ετοιμάζονται για να αποχωρήσουν την επομένη. Το πρωί στις 13 Δεκέμβρη, ημέρα Δευτέρα, πριν ακόμη για καλά ξημερώσει, χτύπησαν τις καμπάνες της κεντρικής εκκλησίας και οι Γερμανοί αξιωματικοί και στρατιώτες διέταξαν να συγκεντρωθούν όλοι οι κάτοικοι στο Δημοτικό Σχολείο, αφού πάρουν μαζί τους μια κουβέρτα και τρόφιμα για μια ημέρα. Μετά το πέρας της συγκέντρωσης στο κτίριο του σχολείου έγινε ο χωρισμός και ο αποχωρισμός. Τα γυναικόπαιδα κλείστηκαν στο σχολείο και ο ανδρικός πληθυσμός από 14 ετών και πάνω οδηγήθηκαν κατά φάλαγγα στην κοντινή Ράχη του Καππή. Η αμφιθεατρική του διαμόρφωση του χώρου ήταν προσεκτικά επιλεγμένη, και δεν θα επέτρεπε σε κανένα να σωθεί. Μόλις έφθασαν εκεί οι Καλαβρυτινοί κάθισαν αμφιθεατρικά και παρατηρούσαν τις περιουσίες τους, τα σπίτια και ολόκληρη την πόλη να έχει παραδοθεί στο παρανάλωμα του πυρός, μαζί της να παραδίδονται στη φωτιά, οι γυναίκες και τα ανήλικα παιδιά τους που ήσαν έγκλειστα στο κτίριο του Σχολείου, το οποίο φρουρούσαν πάνοπλοι στρατιώτες. Ο Γερμανός Διοικητής, για να καθησυχάσει τους αιχμαλώτους και για να τους παραπλανήσει, τους έδωσε το λόγο της στρατιωτικής του τιμής ότι δεν πρόκειται να πειράξουν κανέναν. Την ίδια στιγμή ο οδοντωτός σιδηρόδρομος κατηφόριζε φορτωμένος με το πλιάτσικο των Γερμανών από τα σπίτια, τα μαγαζιά και τις αποθήκες, απ’ όπου άρπαξαν ότι πολύτιμο υπήρχε. Μαζί και τα χρήματα και τα αποθέματα των Τραπεζών και των Δημοσιών Υπηρεσιών, αφού προηγουμένως ανάγκασαν τους Διευθυντές να τα παραδώσουν. Από το ξενοδοχείο «Μέγας Αλέξανδρος», ξεπετάχθηκε μια κόκκινη φωτοβολίδα, έτσι δόθηκε το σύνθημα της μεγάλης εκτέλεσης. Οι κάνες των πολυβόλων άναψαν θερίζοντας τους Καλαβρυτινούς. Στην συνέχεια ακολούθησε η χαριστική βολή που ολοκλήρωσε το αποτρόπαιο έγκλημα. Διασώθηκαν μόνον 13 άτομα. Στο δημοτικό σχολείο, τα γυναικόπαιδα έζησαν στιγμές αγωνίας και τρόμου, καθώς οι φλόγες έζωναν το κτίριο του σχολείου. Σπάζοντας πόρτες και παράθυρα κατάφεραν τελικά να ξεφύγουν τρέχοντας μακριά από τα σπίτια που φλέγονταν, άρχισαν να αναζητούν τους δικούς τους, Μία από τις γυναίκες, η ηλικιωμένη Κρίνα Τσαβαλά, ποδοπατήθηκε από το πανικόβλητο πλήθος των γυναικόπαιδων και ξεψύχησε πριν αντικρίσει το αποτρόπαιο έγκλημα. Ύστερα, οι γυναίκες ανηφόρισαν προς το μέρος που είχαν οδηγήσει τους άνδρες και βρέθηκαν μπροστά στο πιο φρικιαστικό και απάνθρωπο θέαμα. Άνδρες, πατεράδες, γιοι και αδελφοί κείτονταν νεκροί πλημμυρισμένοι στa αίμαta. Το μεγάλο Δράμα των Καλαβρύτων είχε ξεκινήσει. Τα νιάτα, οι δημιουργικές δυνάμεις της πόλης, περιουσίες και κόποι χρόνων αφανίστηκαν στις 2:34΄ της 13ης Δεκεμβρίου 1943, όπως δείχνουν οι δείκτες του σταματημένου ρολογιού της εκκλησίας. Η συνέχεια του δράματος βρήκε τις γυναίκες να προσπαθούν με τα νύχια να σκάψουν πρόχειρους τάφους στην παγωμένη γη του Δεκέμβρη, για να θάψουν τους νεκρούς τους. Με τις κουβέρτες που είχαν κοντά τους, μετέφεραν τους σκοτωμένους στο νεκροταφείο και άλλους έθαψαν εκεί στο λόφο, μια τραγική σκηνή που κράτησε μέρες. Ακολούθησε η προσπάθεια της επιβίωσης μέσα στα χαλάσματα, που έμελλε για χρόνια να στεγάσουν τις απορφανισμένες οικογένειες. Το Ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων «συγκίνησε και συνένωσε τους Έλληνες, δυνάμωσε τον αγώνα τους κατά του κατακτητή», ομολογεί ο τότε γενικός στρατιωτικός διοικητής των Γερμανών στην Ελλάδα. Οι Καλαβρυτινές Γυναίκες, οι Καλαβρυτινές Μανάδες, μορφές ηρωικές, παλεύοντας κάτω από δύσκολες συνθήκες, κατάφεραν να αναθρέψουν τα παιδιά τους και να ξαναχτίσουν την πόλη μέσα από τα ερείπια. Στον Τόπο της Εκτέλεσης, ο Λευκός Σταυρός και η Πετρωμένη Καλαβρυτινή Μάνα, αιώνια σύμβολα του μαρτυρίου, εξακολουθούν να στέλνουν μηνύματα ειρήνης και συναδέλφωσης των λαών του κόσμου.
• Στις 14 Δεκέμβρη, ανέβηκαν στο Μοναστήρι της Αγίας Λαύρας, το λεηλάτησαν, το πυρπόλησαν και εκτέλεσαν 6 άνδρες, μοναχούς, επισκέπτες και υποτακτικούς. Την ίδια ημέρα, λεηλάτησαν το χωριό Βυσωκά, σκότωσαν 3 άνδρες και έφυγαν για την Πάτρα. Επίσης πέρασαν από το Μοναστήρι του Μεγάλου Σπηλαίου και το πυρπόλησαν ανελέητα.
Χρονικό Γερμανικών δυνάμεωνΤρίπολης:
Τα Γερμανικά στρατεύματα με επικεφαλής τον ταγματάρχη Gnass, κινήθηκαν από Τρίπολη κατευθύνθηκαν προς Δημητσάνα και Λαγκάδια Αρκαδίας.
• Στις 7 Δεκέμβρη, δόθηκε επείγουσα διαταγή στην ομάδα μάχης ΚΟΚΕΡΤ να κατευθυνθεί από τα Παγκρατέϊκα Καλύβια μέσω του χωριού Φίλια και Τσορωτά στα Μαζέϊκα (σημ. Κάτω Κλειτορία). Την ίδια ημέρα τα Γερμανικά στρατεύματα μπήκαν στα Μαζέϊκα αναζητώντας την τύχη των Γερμανών αιχμαλώτων της Μάχης Ρογών- Κερπινής, χτενίζοντας όλα τα γύρω χωριά, τη νύχτα της 7 προς 8 Δεκέμβρη έφθασαν στο χωριό Μάζι. Το απόγευμα όμως οι αντάρτες είχαν ήδη προβεί στην εκτέλεση των Γερμανών αιχμαλώτων.
• Οι Γερμανοί μετέφεραν τους διασωθέντες στα Μαζέϊκα και ανέφεραν τα γεγονότα στον Συνταγματάρχη Le Suir, ο οποίος είχε ήδη φτάσει στην περιοχή.
• Οι Γερμανοί, με 12 Έλληνες οδηγούς, το Σάββατο το βράδυ στις 11 Δεκέμβρη, κατευθύνθηκαν προς το χωριό Μάζι και στη συνέχεια στη θέση Μαγέρου στις 12 Δεκέμβρη, όπου βρήκαν τους εκτελεσθέντες Γερμανούς. Για αντίποινα εκεί συνέλαβαν και εκτέλεσαν 10 άνδρες από τα Μαζέϊκα.
• Στις 14 Δεκέμβρη, αφού λεηλάτησαν και πυρπόλησαν το μεγαλύτερο μέρος των Μαζεΐκων μετά χωρίς καθυστερήσεις επέστρεψαν προς την Τρίπολη.
Στο απόρρητο ραδιογράφημα της 117 Jager Division (Αρ.1595/43), καταγράφεται ο τελικός απολογισμός της Επιχείρησης Καλάβρυτα: “...(1) Κατεστράφησαν ολοκληρωτικά τα χωριά: Ρογοί, Κερπινή, Στάση Κερπινής, Άνω Ζαχλωρού, Κάτω Ζαχλωρού, Σούβαρδο, Βραχνί, Καλάβρυτα, Μοναστήρια Μεγάλου Σπηλαίου και Αγίας Λαύρας, Αγία Κυριακή, Αυλές, Βυσωκά, Φτέρη, Πλατανιώτισσα, Πυργάκι, Βάλτσα, Μελίσσια, Μοναστήρι Ομπλού, Λαπαναγοί, Μάζι, Μαζέικα, Παγκράτι, Μορόχωβα, Δερβένι, Βάλτος, Πλανητέρου, Καλύβια. (2) 696 Έλληνες εκτελέστηκαν...”.
Η ΣΦΑΓΗ ΤΩΝ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ
Τι κράζεις μαύρε κόρακα; Τι κράζεις και φωνάζεις;Να μη διψάς για αίματα, γι' ανθρώπινα κουφάρια;Πέρασε στα Καλάβρυτα, στη ξακουσμένη χώρα.Κι από το Κάστρο αγνάντεψε, στους Άγιους Πάντες κύττα.Θα δεις χιλιάδες τα κορμιά, χιλιάδες τα κεφάλια.Θα δεις το αίμα θάλασσα, σαν ποταμός να τρέχει,θα δεις τις Καλαβρυτινές, γυναίκες κι αδερφάδες,πως κουβαλούνε τους νεκρούς, η κάθε μια στον ώμο.Συν δυο, συν τρεις τους θάφτουνε, συν πέντε στην αράδα.Δίχως λιβάνι και κερί, δίχως παπά και ψάλτη.Ν' ακούσεις τα παιδάκια τους πως λεν τα μοιρολόγια.Δέντρα, ραχούλες και βουνά, βρυσούλες και λαγκάδιαγιατί μαυρίστε σήμερα, γιατί βογγολογάτε;Ήλιε μ' γιατί κοκκίνισες, μήπως κι αλλάξεις χρώμα;Και συ Χελμέ περήφανε, Στύγα και Μαυρονέρι!Για βγάτε απάνου στις κορφές, ψηλά στα κορφοβούνια,ν' ακούστε και να μάθετε, ν' ακούστε και να δείτετ' είν' το κακό που γίνηκε στη θρυλική τη χώρα.Σκοτώσανε τους Καλαβρυτινούς κι ούλα τα παλληκάρια.Τους σκότωσαν οι Γερμανοί, οι άτιμοι οι Ούνοι.Πουρνό οι καμπάνες χτύπησαν, λόγο για να τους βγάλουν.Με μπαμπεσιά τους πήρανε, τους πήρανε μ' απάτηστο έρμο σταροχώραφο που γίνει κοιμητήρι.Ω! Παναγιά μου Δέσποινα, Σπηλαίου κι Άγια Λαύραςγονατιστοί στεκόμαστε και σε παρακαλάμε.Φωτιά ν' ανάψει η χώρα τους, λιθάρι να μην μείνει.Κατάρα και συγενικό, στην πλάση τους να πέσει.Γιώργος Τζόβολος Καλάβρυτα.(Από το βιβλίο του Κ. Καλαντζή «Οι Σφαγές των Καλαβρύτων», Αθήνα 1945).