«Εκεί που κρεμάγανε οι αγάδες τα σπαθιά, κρεμάνε οι Γύφτοι τα ταβούλια»
Μια λαϊκή ρήση, δέκα περίπου λέξεων, συνοψίζει την ωμή πραγματικότητα του ιστορικού χωριού Λάλα στον δήμο Φολόης. Δείχνει στον επισκέπτη με σαφήνεια την κατάσταση που έχουν περιπέσει τα ιστορικά μνημεία μιας εποχής που σημάδεψε την Νεώτερη Ιστορία μας. Με έντονο τρόπο μας οδηγεί στην σημερινή πραγματικότητα της πλήρης εγκατάλειψης των μνημείων της περιοχής, που έχουν αφεθεί στο έλεος της φυσικής φθοράς αλλά και της επιπόλαιης ανθρώπινης παρέμβασης, που, χωρίς σοβαρότητα, σχεδιασμό και σεβασμό παραμελεί όσα έχουμε ιερή υποχρέωση να διασώσουμε, να διατηρήσουμε και να παραδώσουμε στις επόμενες γεννιές.
Στις 30 Αυγούστου 2009, με τους φίλους, Ηλία Τουτούνη (συγραφέα, λαογράφο και ερευνητή) και το Γιώργο Μαρκόπουλο από τη Γιάρμενα, επισκεφθήκαμε το χωριό Λάλα με σκοπό να γνωρίσουμε από κοντά τα ιστορικά μνημεία του χωριού αυτού και να τα καταγράψουμε (φωτογραφίζοντας τα). Κατευθυνόμενοι από το χωριό Κούμανι προς το στόχο μας, κάναμε μια στάση στην ιστορική θέση Πούσι, που βρίσκεται στην περιφέρεια του δ.δ. Αχλαδινής (Ντάρτιζας), του δήμου Φολόης.
Εκεί, φωτογραφίζοντας εκτενώς την περιοχή, διαπιστώσαμε ότι το μνημείο του τόπου πάσχει ουσιαστικής συντήρησης και χρειάζεται καθάρισμα των μαρμάρων από την υγρασία και τους διαφόρους μύκητες που το βασανίζουν χρόνια. Στον προαύλιο χώρο, συνωστισμένοι σωροί σκουπιδιών (προϊόν κάποιας εκδήλωσης που είχε πραγματοποιηθεί πρόσφατα, όπως πληροφορηθήκαμε), περίμεναν τους επισκέπτες να τα αντικρίσουν και να τα απολαύσουν, μιας και οι υπέυθυνοι είχαν ξεχάσει να τα καθαρίσουν.
Επόμενος σταθμός και σκοπός του ταξιδιού ήταν το χωριό Λάλα, η έδρα του δήμου Φολόης. Θέλαμε να φθάσουμε στη «Τρανή Βρύση». Ο δρόμος που οδηγεί προς αυτήν είναι πλήρως εγκατελειμμένος, ενώ προσπαθούσαμε να την εντοπίσουμε επί αρκετή ώρα. Σε αυτό το σημείο, οφείλω να τονίσω πως δεν υπάρχει σε κανένα μνημείο, μια σήμανση να οδηγεί τους ξένους επισκέπτες, προς αυτά. Φθάνοντας, επιτέλους στη βρύση, αντιμετωπίσαμε ένα άθλιο θέαμα που συντίθετο από την πλήρη εγκατάλλειψη του μνημείου και μια άτεχνη επισκευή του (νομίζω χωρίς μελέτη και χωρίς κάποιο εγκεκριμμένο σχεδιασμό).
Μετά από αυτό επιστρέψαμε πάλι στο χωριό Λάλα, με σκοπό να επισκεφθούμε την περιβόητη «Πύλη του Σεϊντάγα». Όπως ήταν φυσικό δεν βρήκαμε ούτε εκεί πινακίδες σήμανσης. Μάλιστα, όταν ρωτήσαμε μια κυρία πού βρισκόταν το μνημείο, μας είπε ότι δεν ξέρει τίποτα για την Πύλη του Σεϊντάγα, παρόλο που απείχε μόλις πενήντα μέτρα από εκεί. Η εικόνα που αντικρίσαμε ήταν χίλια χάλια στοιβαγμένα το ένα πάνω στο άλλο. Κάποιος κύριος (σίγουρα με την ανοχή των τοπικών αρχόντων και υπηρεσιών) είχε καταστρέψει το μνημείο, χτίζοντας τσιμεντόπλινθες και με εκτεταμμένες παρεμβάσεις σκυροδέματος έφτιαξε το μπαλκόνι του σπιτιού του επάνω στην πύλη, ιδιοποιώντας αρκετό μέρος αυτής, με διάφορες ατεχνίες και αλόγιστες παρεμβάσεις.
Ύστερα από συννενόηση, συναντήσαμε τον δημοτικό σύμβουλο και αντιδήμαρχο του δήμου Φολόης Θεόδωρο Δημητρόπουλο, ο οποίος με ευγενικό τρόπο μας υποδέχτηκε και μας ξενάγησε στο τρίτο μνημείο της επισκέψεώς μας. Στη θέση Αληάγα βρισκόταν το σαράγι του περίφημου Λαλαίου Τούρκου Αλή αγά. Στον περίβολο χώρο του σαραγιού, που ακόμη σώζονται τα ερείπια περιτοίχησης, υπήρχε μια δεξαμενή νερού που διατηρείται μέχρι σήμερα σε καλή σχετικά κατάσταση. Η δεξαμενή είναι ύψους περίπου τριών έως τεσσάρων μέτρων και πλάτους κάπου δύο μέτρων με δυόμισυ μέτρα μήκος. Βρίσκεται σχεδόν μέσα στο έδαφος και είναι χτισμένη με μια ιδιαίτερη τεχνική, που χρήζει ιδιαίτερης διερεύνσης. Και αυτό γιατί η τεχνική και τεχνογνωσία κατασκευής τέτοιων μνημείων είναι έως ένα βαθμό πρωτότυπη, εφόσον στο μίγμα των υλικών κατασκευής, που έχουν χρησιμοποιηθεί, είναι κουρασάνι και μαστίχα (όσον αναφορά την στεγανοποίηση του εσωτερικού χώρου). Τη χρήση μαστίχας για τη στεγανότητα της δεξαμενής, είχε διαπιστώσει από το 1992, ο συντοπίτης και φίλος μου, πολιτικός μηχανικός, Βασίλης Συλάϊδος.
Θεωρώ πως σε πολύ λίγα χρόνια τα μνημεία αυτά δεν θα υπάρχουν, αν δεν γίνουν οι απαραίτητες συντηρήσεις και παρεμβάσεις. Οι τοπικοί άρχοντες και υπεύθυνοι του τόπου υποχρεούνται να μεριμνήσουν για να διασώσουν, να διατηρήσουν και να επισκευάσουν όλα αυτά που οφείλουμε να παραδώσουμε αναλοίωτα στις επόμενες γενιές.
Σεπτέμβριος 2009
Kουρασάνι: Ανθεκτικό κονίαμα που ανακαλύφθηκε και χρησιμοποιήθηκε κατά τους ρωμαϊκούς και βυζαντινούς χρόνους. Αποτελείται από ποταμίσια άμμο, κεραμάλευρο (τριμένο κεραμίδι), υδρασβέστιο, αυγό και κοζά (μαλί από γίδια).
