Οι κατοικίες στην ορεινή Ηλεία από το 18ο αιώνα έως και τα μέσα του 20ου κατασκευάζονταν από τα μπουλούκια όπως λεγόντουσαν τότε οι πλανόδιες ομάδες μαστόρων.
Είπαμε και σε προηγούμενες αναφορές μας, ότι οι ομάδες αυτές ειδικεύονταν και στις λεπτομέρειες της κατασκευής, όπως ήταν οι γωνίες στα ανοίγματα (πόρτες, παράθυρα, φωτοθυρίδες ή κοινώς φεγγίτες, στοές κλπ.).
Εξωτερικά τα ανοίγματα, πλαισιώνονται από λαξευμένους λίθους, ιδιαίτερα επιμελημένους που στηρίζουν τα υπέρθυρα.
Το υπέρθυρο ή ανώφλι ήταν μια διακοσμητική κατασκευή από καλοπελεκημένη πέτρα που βρίσκεται πάνω από θύρα ή παράθυρο.
Συνήθως, επάνω από τα υπέρθυρα διαμορφώνονται ανακουφιστικά τόξα, και συχνά παρατηρείται και διπλή σειρά τόξων.
Τα υπέρθυρα δέχονται όλα τα φορτία από το βάρος της κατασκευής. Αποτελούν εξέλιξη του «ανακουφιστικού τριγώνου» της αρχαίας μυκηναϊκής περιόδου.
Έχουν τεράστια αισθητική αξία, αποτελούν στολίδι των σπιτιών και έχουν μεγάλη απήχηση στους μνήστες της τέχνης.
Εσωτερικά λειτουργούν ξυλοδεσιές που αναπτύσσονται πάνω από τα υπέρθυρα και στην ποδιά του παραθύρου αντίστοιχα που «δένουν» τον τοίχο. Συνήθως τα ανοίγματα φέρουν και κάθετα δεσίματα από ξύλο εκατέρωθεν του ανοίγματος.
Τέλος κρυμμένα πίσω από τη λίθινη κατασκευή και στην ουσία εντοιχισμένη, βρίσκεται η κάσα των κουφωμάτων.
Στα φτωχότερα νοικοκυριά ως υπέρθυρο χρησιμοποιούσαν ξύλο από δρυ όπου στα μέσα του περασμένου αιώνα αυτές οι τεχνοτροπίες αντικαταστάθηκαν με την σειρά τους από το τσιμεντένιο σενάζ.
Στην ορεινή Ηλεία και στο Αντρώνι που εξετάζουμε την μορφή των υπερθύρων, βλέπουμε να μεταβάλλεται στην διάρκεια του χρόνου ανάλογα με την ανάπτυξη του οικισμού.
Παρατηρούμε ότι η ικανότητα ή ορθότερα η καταγωγή των μαστόρων έπαιξε σημαντικό ρόλο στην δημιουργία των ανοιγμάτων. Άλλη η τεχνοτροπία των Λακαδινών μαστόρων, άλλη των Ηπειρωτών και άλλη των Καλαβρυτινών. Επίσης παράγοντες που επηρεάζουν την ανάπτυξη αυτή είναι, οι κοινωνικές συνθήκες που επικρατούσαν όπως η αίσθηση ασφάλειας, η ανάγκη επίδειξης πλούτου όπως διακρίνουμε στο αρχοντικό του Κλαπανάρη, του Τσούνη στην Πλατεία, τα Νικολεταίικα κτίσματα κ. α. Σε δεύτερη κατάταξη βλέπουμε κάποια κτίσματα στα Ζηραίικα με κυρίαρχο το δίπατο του Λαΐνη αλλά και το Γιαγουλαίικο πίσω από την πλατεία.
Ο κύριος λόγος που δεν συναντάμε υπέρθυρα σε περισσότερα κτήρια, είναι η οικονομική δυσχέρεια του ιδιοκτήτη, πράγμα που δηλώνει το κύρος που προσέθετε η ύπαρξή των.
Εκτός από τους πρακτικούς λόγους χρήσης τους, τα υπέρθυρα στόλιζαν το εξωτερικό του σπιτιού, έφεραν οικόσημα - εμβλήματα των επιφανών οικογενειών, έφεραν την χρονολογία κατασκευής αλλά και φύλασσαν την οικογένεια µε τα ρητά που χαράσσονταν σ’ αυτά. Σύμφωνα µε τη λαϊκή παράδοση η κύρια είσοδος του σπιτιού προσβάλλεται από δαιμόνια, και γι’ αυτό έπρεπε να φυλάσσεται.
Στο υπέρθυρο της Ακαδημίας Πλάτωνος αναγραφόταν η φράση «Μηδείς αγεωμέτρητος εισείτω», δηλαδή να μην εισέρχεται κανένας που δεν γνωρίζει Γεωμετρία.
Κώστας Παπαντωνόπουλος Απρίλης 2020
