Καταγραφή επιμέλεια Ηλίας Τουτούνης
Ραβδί, ή ράβδος (γένους θηλυκού) = μακρόστενο κυλινδρικό κομμάτι συμπαγούς και σχετικά άκαμπτου υλικού.
Ραβδί λέγεται ο λεπτός κορμός περίπου στο πάχος της λαγούσας (μαγκούρας) από κάποιο ξυλώδες σκληρό φυτό. Αυτοί που ήθελαν να κατασκευάσουν ραβδιά, επέλεγαν ξύλα από διάφορα δένδρα και να προέρχονται κυρίως από λαίμαργα (κολομπούκια ή κωλοβούτια). Τα καλύτερα αυτών προέρχονταν από άγρια ελιά από πουρνάρι, σκίντο, σμέρτο, μελιό, αγκλαβουτσά, κρανιά, έλατο κ.ά. Τα πιο γερά ήσαν αυτά που είχαν εξογκώματα (ζιόγκους).
Ραβδιά λέγανε τους διακονιαραίους, στο χωριό Ρεκούνι (σημ. Λευκοχώρι) Γορτυνίας. Κάποτε στο Ρεκούνι πήγε κάποιος φοροεισπράκτορας να εισπράξει βεβαιωμένους φόρους. Η απάντηση τους ήταν λακωνική:
«-Να περάσεις όταν γυρίσουν τα ραβδιά». Εννοούσε όταν θα γύριζαν οι επαγγελματίες διακονιάρηδες με τα λεφτά για ν’ αποπληρώσουν. Ο δε φοροεισπράκτορας, νόμισε ότι του εννοούσαν ότι όταν τα ίσια ραβδιά γυρίσουν κουλούρα τότε θα πληρωθεί, δηλαδή ποτέ!
Το επάγγελμα του διακονιάρη στο Ρεκούνι, μεταδιδόταν από πατέρα σε παιδί και σε εγγονό και ούτω καθεξής. Όσα πιο πολλά ραβδιά υπήρχαν στην οικογένεια, τόσο πιο ισχυρή γινόταν. Ενοικιάζανε από φτωχούς γονείς παιδιά ανάπηρα όπως κουτσά, στραβά, κουλά, μουγκά, καμένα στο πρόσωπο ή στο σώμα τα μυούσαν και τα γύμναζαν κάμποσο καιρό στα μυστήρια της και τα τερτίπια της διακονιάς και έπειτα τα ξαμολούσαν σε στέκια, σε πανηγύρια, σε εκκλησίες κ.ά. και έκαναν χρυσές δουλειές, κάτι το ανάλογο που γίνεται και σήμερα.
Επίσης παλιά όποιος είχε όλο αγόρια, λόγω του ότι ήσαν αρσενικά, με περίσσια κομποφανία έλεγε έχω τόσα ραβδιά στο σπίτι μου!
Ραβδί στην γκλίτσα
Το ραβδί ήταν προέκταση διαφόρων εργαλείων όπως της γκλίτσας, της σκούπας, γράβαλων, αραχνιέρας, φουρνόπανου, κ.λπ.
Μακρυράβδια ή τέμπλες ή και ραβδιστήρια λέγονται τα μεγάλα ραβδιά που τα χρησιμοποιούσαν για το ράβδισμα (κτύπημα στα κλαδιά των δένδρων για να πέσουν οι καρποί ή τα φύλλα κάτω στο έδαφος) της ελιάς, καρυδιάς, αμυγδαλιάς, φουντουκιάς, βελανιδιάς, καστανιάς, κ.λπ. επίσης με ραβδιά κατασκεύαζαν το ζεμπίλι ή ζιμπίλι, για την μεταφορά χόρτων, σανού και άχερων. Επίσης με ραβδιά κατασκεύαζαν φράχτες καλύβες κ.λπ.
Το ραβδί ως όπλο και ως υποβοηθητικό εργαλείο:
Το ραβδί ήταν ένα όπλο αντίστασης και επίθεσης στα χέρια όσων το κρατούσαν και ουδείς νόμος το απαγόρευε.
Στην περιοχή μας κοντά στην Αμαλιάδα, παλιά ήτα ένας, ας πούμε νταής, που παραφυλούσε κυρίως σε περάσματα τα βράδια και με το ραβδί του κοπανούσε τους εχθρούς του.
Κάποιος έλεγε ότι: «Δεν φοβάμαι τον τάδε… φοβάμαι το ραβδί του!»
Στην βόλτα (περπάτημα) σε ανώμαλους δρόμους οι περπατητές πάνα χρησιμοποιούν το ραβδί για να τους υποβοηθά και για αμυντικό μέσο από επίθεση σκυλιών, φιδιών κ.λπ.
Γενικά το ραβδί χρησιμοποιήθηκε ως υπομόχλιο μεταφοράς, για βοήθεια στο περπάτημα στην ανάβαση και κατάβαση πλαγιών, ως μέσον επίθεσης και άμυνας, ως όπλο κατά επιθετικών ζώων και ερπετών, ως όπλο κυνηγίου, ως μέτρο, ως εργαλείο ανίχνευσης, βάθους νερών πυκνόφυλλων θάμνων, βάλτων, ελών, περασμάτων, και τέλος ως ξεκούρασης των χεριών.
Τα ραβδιά τα κατασκεύαζαν σε μήκος ενός μέτρου και είκοσι εκατοστών. Έτσι το είχαν και σαν μέτρο μήκους, λέγοντας αυτό έχει π.χ. δέκα ραβδιά…!
Οι τσοπάνηδες το ραβδί το έπλεκαν στον ώμο τους και επάνω περνούσαν τα χέρια τους για να ξεκουράζονται. Επίσης το έβαζαν οριζόντια στην μέση τους και περνούσαν από επάνω τα χέρια και αγκιστρώνονταν στον κόμπο για να ξεκουράζονται όταν περπατούσαν αργά βοσκώντας το κοπάδι τους.
Στον στρατό στις Ειδικές Δυνάμεις είχα μάθει πως μ’ ένα ραβδί και μόνον και χωρίς κανένα σχοινί, μπορούσα να δένω και να κρατώ μ’ ασφάλεια αιχμαλώτους.
Με ραβδιά κατασκεύαζαν κλωβούς για μικρά ζώα και οικόσιτα πτηνά, στύλωναν μικρά δενδράκια, ντομάτες, αμπελοειδή, άνθη κ.λπ.
Το ραβδί στην ύφανση:
Για να υφάνουν στους αργαλειούς, το μάκρος του στημονιού και του πανιού που ύφαιναν το μετρούσανε με το ραβδί. Το ένα ραβδί ήτανε πεντέμισι (5,5) μέτρα. Το κάθε ραβδί είχε 12 χεροπήχια. Το ένα χεροπήχι είχε μάκρος από τον αγκώνα μέχρι τον δείκτη του χεριού, δηλαδή 48 πόντους.. το ένα χεροπήχι είχε 6 ρούπια, το κάθε ρούπι είχε 8 πόντους.
Δημοτικό τραγούδι που αναφέρεται στο ραβδί:
Πήρα το ραβδάκι μου, και το παλιοσακάκι μου
να σκαλώσω στο βουνό, σήμερα απ’ το πουρνό.
Στο σκαλί σα σκάλωνα με τα ζουδάκια μάλωνα
με τα ζούδια με τα φίδια κι μ’ ένα κοπάδι γίδια.
Ας είναι καλά το ραβδάκι μου, το παλικαράκι μου
δεν το φοβίζουνε τα φίδια, τα ζούδια και τα γίδια.
Καταγραφή Ηλίας Τουτούνης
Παροιμίες και παροιμιώδεις εκφράσεις που αναφέρονται στο ραβδί:
Την στύση του πέους την λέγανε ραβδί: «Είναι η πούτσα του ραβδί!»
-Ααά…ρε ραβδί που σου χρειάζεται…!
-Αν δεν έχεις ραβδί, μην ανεβαίνεις στο βουνί!
-Έγινε ραβδί από την πείνα.
-Είδε και η νύφη την ψωλή και την πέρασε για ραβδί.
-Είστε πολλοί; -Εγώ και το ραβδί μου!
-Εκατό ραβδιές σε ξένο κώλο δεν σε πονάνε.
-Εσύ το μαχαίρι σου κι εγώ τα ραβδί μου.
-Η πουτάνα όπου κι δει ραβδί το συλλογιέται για ψωλή!
-Η προβατίνα που θέλει να ξυστεί πάει στου τσοπάνη το ραβδί
-Η πρώτη γυναίκα σκλάβα η δεύτερη κυρά μου και η παραδευτερώτερη ραβδί του κεφαλιού μου.
-Η ράβδα με τα ζώγκια, μου ’σπασε τα δόντια.
-Θα πέσει η Αγία Ράβδος.
-Κάλιο ραβδιά, παρά μαχαιριά!
-Καλόπιανε τον σκύλο αλλά βάστα και το ραβδί σου.
-Καλού κακού, κράτα κι ένα ραβδί!
-Κάποιος δεν είχε ποιον να ρωτήσει και ρώταγε το ραβδί του!
-Κι αν είναι η τσέπη μου αδειανή, έχω την πούτσα μου ραβδί!
-Κοιλιά αδειανή πούτσα ραβδί, κοιλιά γιομάτη πούτσα αντεράτη!
-Κοντός άνθρωπος, τρανό ραβδί κρατάει!
-Μαύρο μουνί που σ’ έβγανε και κόκκινη ραβδούσα (ματσούκα).
-Να σε φυλάει ο Θεός από πουτάνας βρακί και από βλάχου ραβδί.
-Όποιος βρίσκει χωριό χωρίς σκυλιά περιπατεί δίχως ραβδί.
-Όποιος γέρος δεν κρατεί θέλει μια με το ραβδί.
-Όποιος θέλει δυο ραβδιά, σε βουνό μην ανεβαίνει!
-Όποιος φοβάται, πάντα ραβδί κρατάει!
-Όπου δεν πίπτει λόγος πίπτει ράβδος. Λέγεται για κάποιον που δε συνετίζεται με τα λόγια και απαιτούνται δραστικότερα μέτρα συνέτισης (ξυλοδαρμός). Πρόκειται για νεότερη λόγια παραφθορά της φράσης "ὃν οὐ τύπτει λόγος οὐδὲ ῥάβδος" (σε όποιον δεν πιάνει ο λόγος δεν πιάνει ούτε το ξύλο), που αναφέρεται σε παροιμία της βυζαντινής (ή παλαιότερης) εποχής: Ὃν οὐ τύπτει λόγος οὐδὲ ῥάβδος: ἐπὶ τῶν μὴ πειθομένων τοῖς εἰσηγουμένοις τὰ βέλτιστα. (Μηχαήλου Ἀποστόλου τοῦ βυζαντίου, Συναγωγὴ παροιμιῶν, 12, 77, 1).
-Όπου δεν φθάνει η χέρα μου, φθάνει η ράβδα μου!
-Όσο κοντό είναι το ραβδί, τόσο δυνατές ξυλιές ρίχνει!
-Πούλα και τα παπούτσια σου, μα κράτα το ραβδί σου!
-Ραβδί που λυγίζει, πούτσα λογιάζεται.
-Ραβδίζει αγέρα και καταβρέχει το ποτάμι…! (Άσκοπες κινήσεις)
-Σαράντα ραβδιές σε ξένο κώλο δεν με πονάνε!
-Τα κοντά ραβδιά τσακίζουνε πλευρά.
-Το κακό σκυλί, η πουτάνα και ο κλέφτης θέλουνε ραβδί!
-Το ραβδί έχει δυο άκρες, η μια για εκείνον που το έχει και την άλλη για τον εχθρό του.
-Το ραβδί έχει δύο άκρες, μια για τον νοικοκύρη και μια για τον μουσαφίρη!
-Του γέρου η ψωλή, σάπιο ραβδί.
-Του παλικαριού η ραβδιά είναι γλύκα και χαρά και του γέρου τα κανάκια είναι πίκρες και φαρμάκια.
-Φυλάξου από στραβό ραβδί.
-Ψωλή μου, ραβδί μου…!
Λεξιλόγιο:
-Η ράβδος του Μωυσή αναφέρεται στη ράβδο (υποτίθεται ένα είδος ξύλινου ραβδιού), που έφερε ο Μωυσής στην Παλαιά Διαθήκη. Για να αποδείξει την αποστολή του, ο Θεός γνωστοποίησε στον Μωυσή τη δύναμη να κάνει θαύματα μέσω μιας ράβδου που είχε στο χέρι του.
-Η ποιμαντορική ράβδος ή Αγία Ράβδος ή πατερίτσα είναι εξάρτημα - σύμβολο της αρχιεροσύνης στην Ορθόδοξη Εκκλησία (του επισκόπου, του Μητροπολίτου, του βοηθού επισκόπου, του Αρχιεπισκόπου και του Πατριάρχου), όπως και στην Καθολική, Αγγλικανική, και Ανατολική Εκκλησία. Στην κορυφή της έχει έναν σταυρό ανάμεσα από δύο φίδια.
-Ραβδιές επεισόδιο: Κάποιον το συνέλαβαν να έχει κλέψει μια κότα και ο αγάς τον δίκασε να τον ραβδίσουν, τόσες ραβδιές, όσα πούπουλα είχε η κότα!
-Κοντόραβδο, έλεγαν το μικρό ραβδάκι.
-Μαγική ράβδος, της Κίρκης, του Άδη, το κηρύκειο του Ερμή.
-Ο “λόγος και η ράβδος” =Εφημερίδα των Συντακτών.
-Παρά μία τεσσαράκοντα: Από την ιουδαϊκή παράδοση που δεν έπρεπε τα κτυπήματα με το μαστίγιο να υπερβαίνουν τα 40. Επειδή στις τιμωρίες χρησιμοποιείτο συνήθως το φραγγέλιο με 3 απολήξεις, δίνονταν 13 μαστιγώσεις στους τιμωρούμενος με αυτό, οπότε συνολικά 13 × 3 = 39 χτυπήματα – πληγές στην πλάτη, δηλαδή σαράντα ραβδιές πλην μίας, ώστε να μην γίνει υπέρβαση του επιτρεπόμενου ορίου.
-Παραμίνα, (paramína). μακρύ, στρογγυλό, χαλύβδινο ραβδί με το οποίο άνοιγαν τρύπες για το φουρνέλο, επίσης το ραβδί που χρησιμοποιούν οι ραβδοσκόποι.
-Πέφτει ραβδί, - πέφτει ξύλο (τιμωρία), (μτφ.) γίνεται επίπληξη, μπαίνει τιμωρία.
-Ραβδί λέμε και τον πολύ αδύνατο άνθρωπο. «Αυτός είναι σαν το ραβδί!»
-Ραβδιάρης, λεγόταν αυτός που κατασκεύαζε ραβδιά.
-Ραβδιστής, αυτός που επαγγέλονταν να ραβδίζει τα δένδρα να πέσουν κάτω οι καρποί και να συλλεχθούν.
-Ραβδοσκόπος, λέγεται αυτός που προσπαθεί να εντοπίσει υπόγεια ύδατα ή μεταλλεύματα από την κίνηση της παραμίνας, μιας ράβδου που κρατά στο χέρι.
-Ραβδοψώλης, ο = ο έχων μεγάλο πέος.
-Ραβδώσεις, οι χρωματιστές κηλίδες στο δέρμα ενός ζώου.