Γράφει: Ο Κώστας Παπαντωνόπουλος
Η Λαμπρή ήταν ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα - γιορτές μαζί με τις αποκριές και το Πανηγύρι. Όλοι εμείς που ήμασταν μακριά από το χωριό νοσταλγούσαμε και ακόμη «καίγεται η καρδιά μας» να βρεθούμε τούτες τις μέρες στη ρίζα μας.
Το όλο τελετουργικό ξεκινούσε με τους χαιρετισμούς[1] κάθε Παρασκευή, είχε και ένα Ψυχοσάββατο[2] ακολουθούσε η Κυριακή των Βαΐων και ύστερα η μεγαλοβδομάδα των παθών. Κάθε βράδυ κοντά στο σούρουπο χτύπαγε η καμπάνα[3] με το χέρι, σε αγαλλίαζε όχι όπως είναι σήμερα με τα έμβολα που ο ήχος των 130db και βάλε σου τρυπάει τα μελίγγια.
Τις πρώτες ημέρες ως και την Μ. Τετάρτη λιγοστοί άνθρωποι έρχονταν στην εκκλησία. Την Μ. Πέμπτη όμως είχε συμμετοχή και κυρίως προς το τέλος, την ώρα της σταύρωσης. Ύστερα από την αποκαθήλωση το μεσημέρι της Μ. Παρασκευής, έπιαναν δουλειά τα τσουπιά μας. Έτρεχαν να μαζέψουν λουλούδια για να στολίσουν τον επιτάφιο που είχε τοποθετηθεί στο κέντρο του ναού. Ήταν μια εξαιρετική διαδικασία - ιεροτελεστία με τις γνωστές διαφωνίες των γυναικών αλλά με ικανοποιητικό αποτελέσματα στο τέλος! Τα γνωρίζω…, διότι κάποιες χρονιές είχα αναλάβει αυτοβούλως να τοποθετώ 4-5 λάμπες με μπαταρία να φέγγουν στην κορυφή του επιταφίου.
Παπάδες, πρόλαβα και τον παπά Κώστα[4] που βοηθούσε ως συνταξιούχος τον παπά Κοσμά. Ψάλτης ήταν τότε ο Πάκης Λαζαράκης και του κράταγαν σιγόντο[5] ο μπάρμπα Αργύρης Αβραμόπουλος και ο μπάρμπα Λύσανδρος ο Μπουλουγούρης.
Μεγάλη εντύπωση μου είχε κάνει τότε (και ίσως να σημάδεψε στην μετέπειτα πορεία μου), η παρουσία του Νίκου Πανούτσου (του Βέγκλου) που ήρθε στο χωριό από την Παναγία την Τρυπητή στο Αίγιο, γνώστης της βυζαντινής μουσικής «άδων καὶ ψάλλων εν τη καρδία αυτού».
Νεωκόρος τότε ήταν ο μπάρμπα Μεγακλής Πανούτσος που αργότερα έγινε ψάλτης και την θέση του την πήρε ο αείμνηστος Κωνσταντίνος Θωμάς ο Καλαμάρης ο μετέπειτα παπά Ντίνος.
Η αφεντιά μου ήταν από τσορομπίλη μέσα στην εκκλησία. Τόσο «έκοβε» στους δικούς μου, χαίρονταν που μελετούσα κατά κάποιον τρόπο την εβραϊκή μυθολογία ή αν θέλετε τις «ιουδαϊκές Γραφές». Τα ήξερα όλα απόξω και ανακατωτά. Με έβαζε ο παπά Κοσμάς και διάβαζα τους μακροσκελείς ψαλμούς - προφητείες, αυτές που αναδεικνύουν το Ισραήλ, τη Σιών κλπ. (μην παραβώ και τον αντί-ρατσιστικό νόμο[6]). Είναι οι προφητείες…, αυτές που λένε «τάδε λέγει κύριος…» ή «Προφητείας Ησαΐου το ανάγνωσμα…» που τότε η γλώσσα μου «πήγαινε ροδάνι» και δεν κρύβω ότι μου άρεσε κιόλας, τρομάρα μου!
Ανατρεπτικός χαρακτήρας είτε εντός είτε εκτός της εκκλησίας όπως διαπιστώνει και ο πολύ κοντινός μου ψυχολόγος.
Όλα αυτά τα βιώματά μου στην εκκλησία «αναδύθηκαν» όταν βρέθηκα ως μαθητής γυμνασίου στην Δίβρη, δίπλα στον φωτισμένο παππά Αποστόλη. Εδώ μιλάμε για ποιότητα ψαλτικής και όχι για νιαουρίσματα! Ούτε που κατάλαβα πως βρέθηκα στο ψαλτήρι των Αγίων Αναργύρων στους Κρουστάδες να με περιστοιχίζουν οι συμμαθητές μου, αυτοί που έμεναν στο hostel της Γιαννιάς και τον ξενώνα της Θοδωρούλας. Θάμουν δε θα μουν 13 -14 χρονώνε με περίσσεια αυτοεκτίμηση, δηλαδή ότι μπορούσα να ανταπεξέλθω σε όλες τις δυσκολίες ακόμη και της ψαλτικής.
Την αδιαμφισβήτητη τεχνική, μου μεταλαμπάδευσε ο αείμνηστος παπά Αποστόλης Μιχαλόπουλος και την μετέφερα στο Αντρώνι για όσους θα θυμούνται. Μιλάω για τους αριστουργηματικούς στίχους και ιδίως σε αυτόν που μεταξύ των άλλων λέει ότι, τα παιδιά εκείνων που παλαιότερα ο θεός έσωσε, «κρύβοντας» τον διώκτη τους τύραννο κάτω από τα κύματα της θάλασσας, θανάτωσαν τώρα εκείνοι και έκρυψαν τον ίδιο θεό και σωτήρα τους κάτω από την γη, και όλα αυτά σε εννέα μόλις επιλεγμένες λέξεις του άγνωστου υμνωδού: «Κύματι θαλάσσης τον κρύψαντα πάλαι διώκτην τύραννον υπό γης έκρυψαν των σεσωσμένων οι παίδες…».
Η θέση στο ψαλτήρι ήταν μόνιμη όταν κατέβαινα στο χωριό ή μου την παραχωρούσαν ευχαρίστως. Είχε και τυχερά κάποιες φορές αλλά ποτέ δεν άπλωσα…! Ως έφηβος είχα μελετήσει βυζαντινή μουσική στην σχολή και μάλιστα είχα αντιγράψει αρκετά βιβλία σε τετράδια που αργότερα τα φύλλα τους τύλιξαν αυγά.
Δίπλα μου στο ψαλτήρι ήταν ένα διάστημα και ο αείμνηστος Παναγιώτης, ο γιατρός (πριν ο ίδιος γίνει και αυτός ψάλτης), τον προέτρεπα και έψελνε τόσο ωραία το, «τις θεός μέγας…». Μαζί μου πάντα και οι δυό τότε συμμαθητές μου Θωμάδες και ο Μήτσος ο ξάδελφος που εκτός από την ομορφάδα του είχε και καλή φωνή. Θυμάμαι και μια συμβουλή από τον αείμνηστο τον μπάρμπα Κώστα του Τσατσαρέλη[7]: «να τα λες λίγο πιο αργά…».
Στα εγκώμια, την Μ. Παρασκευή, στο αριστερό ψαλτήρι η αφεντιά μου με τους εφήβους και απέναντι οι μεγάλοι, με Πάκη ή Μεγακλή όπως είπαμε! Ποτέ δεν μπόρεσα να καταλάβω γιατί απηδάγανε πέντε - πέντε ακόμη και δέκα τους εξαίσιους στίχους των εγκωμίων για να πουν τους εύκολους ή όσους τους άρεσαν όπως πχ τον στίχο της γ´ στάσης «ω γλυκύ μου έαρ…».
Η περιφορά του επιταφίου γινόταν όπως σήμερα, τρεις γύρους γύρω από την εκκλησία και μετάβαση στην πλατεία με τις γνωστές αναγκαστικές στάσεις που «έστηναν» οι νοικοκυρές με ένα τραπέζι μπροστά στο σπίτι και πάνω στρωμένο λευκό τραπεζομάντηλο με κερί και λιβανιστήρι αναμμένο που όλο το τελετουργικό «μύριζε» δήθεν - φιγούρα και όχι κατάσταση ιδιαίτερης ευλάβειας. Να θυμίσω ότι πιο πριν οι νοικοκυράδες κράταγαν στο χέρι ένα γύφτικο κεραμίδι που είχε πάνω του αναμμένο καρβουνάκι με λιβάνι.
Είναι γνωστό ότι η ανάσταση στο χωριό μας γινόταν την Κυριακή το χάραμα και όχι το Μ. Σάββατο. Άλλαξε το 1971 όταν ήρθε το ρεύμα και από τότε γίνεται το Σάββατο το βράδυ στις 12 όπως και σήμερα.. Το τι γινόταν μέσα στην εκκλησία στην Ανάσταση δεν περιγράφεται. Με το «Δεύτε λάβατε φως» ξεκίναγε δειλά - δειλά ο πόλεμος από τους γνωστούς «μπουρλοτίερηδες». Πρώτος στην σειρά ο Ψηλός[8] με τις «πλούσιες» λαμπάδες της οικογένειας να πάρει το «άγιο φως». Ρε πως αλλάζουν οι καιροί.! Ακολουθούσαν κι άλλοι «οικογενειάρχες», στο κατόπιν! Θα σας γελάσω… αν σας πω ποιοι είναι τελευταία στην σειρά, υποπτεύομαι όμως διότι έχω πολλά χρόνια να παρευρεθώ μέσα! Εκείνα τα χρόνια υπήρχε και μια δεύτερη ανάσταση η λεγόμενη Αγάπη που γινόταν το απομεσήμερο της Κυριακής.
Το «ανέσπερο» φως το έπαιρνε ο παππάς από το καντήλι του Χριστού, δεν ήταν το ταξιδιάρικο του παναγίου τάφου που ίσως σήμερα (με τα τόσα έξοδα) να φτάνει και στο Αντρώνι. Με το «Χριστός Ανέστη…» ξεκινάει για τα καλά ο πόλεμος και όποιον πάρει ο χάρος. Μερικές γενναίες γυναίκες που ξέμειναν στον ναό, ούρλιαζαν στρυμωγμένες στον γυναικωνίτη. Ατέλειωτα τα βαρελότα, βαράγανε στον «γάμο του καραγκιόζη» με κλεμμένα υλικά από την ΔΟΜΙΚΗ Α.Ε. λόγω της λειτουργίας του νταμαριού στην Λακανάστα.
Τα επόμενα χρόνια ήρθε η χούντα και τελείωσαν όλα αυτά απότομα αλλά η εφευρετικότητα των συγχωριανών μας βρήκε διέξοδο στο κάψιμο των μαλλιών. Θέατρο με ανεπανάληπτες στιγμές γέλιου όταν διαδοχικά έκαιγε ο ένας το κεφάλι του άλλου. Εγώ στο ψαλτήρι παρατηρούσα αφ’ υψηλού το μπάχαλο! Είχα προσκαλέσει και έναν συνάδελφο από την Ήπειρο που στεκόταν κορδωμένος ο δόλιος, αδιαφορώντας μέχρι που του φούντωσαν το ξανθό του κεφάλι και με το ζόρι τον κράτησα να μην «γίνει μπουχός»! Ούτε μάτα στο Αντρώνι ο αείμνηστος Βαγγέλης που δυστυχώς ήταν άτυχος, μας έφυγε νωρίς!
Σε ένα Πάσχα βγήκα κι εγώ όξω όπου προσπάθησα να ρίξω μια φωτοβολίδα με πιστόλι η οποία χτυπάει στο μπαλκόνι του σπιτιού μου πέφτει και σκάει στο πόδι του δόλιου Παναγιώτη Λούη που ήταν τσορομπίλη. Από τότε ούτε στρακαστρούκα δεν μάτα έριξα.
Μην τηράτε την κραιπάλη που γινόταν ως τώρα, αρνιά σε σούβλες δεν υπήρχαν ποτέ στο χωριό. Ξενόφερτο έθιμο που μας ήλθε από την Στερεά Ελλάδα. Δούλευε ο ξυλόφουρνος η γάστρα άντε και η κατσαρόλα τότε. Λιγοστό και το διαθέσιμο κρέας μόνον για δύο τρεις φορές το χρόνο. Από το «πασό» και δώθε γίναμε ούλοι «νοικοκυραίοι». (Έτσι κορόιδευε η Πλίεγκενα[9] το πασοκ).
Τέλος, μου είναι αδύνατον να μην επισημάνω ξανά την μιζέρια των διοικούντων σχετικά με τα τραγελαφικά της ανάστασης στο νεκροταφείο.
Μάλλιασε η γλώσσα μου να επαναλαμβάνω, ότι σε όλη την Ελλάδα η ανάσταση γίνεται στο ύπαιθρο και εμείς διαθέτουμε θαυμάσιο χώρο έξω από την εκκλησία αλλά οι παρωπίδες των κρατούντων (μηδενός εξαιρουμένου), φρενάρουν το χωριό μας. «Θου Κύριε φυλακήν τω στόματί μου ...», μέρες που είναι!
Χρόνια σας πολλά και καλή Λαμπρή σε όλους!
Δείτε βίντεο:
Επιτάφιος και Ανάσταση στο Αντρώνι το 2009 στο Νεκροταφείο
Επιτάφιος και Ανάσταση στο Αντρώνι το 2010
Επιτάφιος και Ανάσταση στο Αντρώνι το 2013
Υποσημειώσεις:
[1] Οι Χαιρετισμοί, ή αλλιώς και Ακάθιστος Ύμνος είναι ένα μεγάλο και σπουδαίο ποίημα, γραμμένο τον 6ο αιώνα μ.Χ., που μιλάει στην Παναγία και της λέει επαίνους, ευχαριστίες και προσευχές.
[2] Το ψυχοσάββατο μας αγγάρευαν οι γιαγιάδες να γράψουμε στα μεριδοχάρτια τους νεκρούς συγγενείς
[3] Την καμπάνα την είχε προσφέρει ένας συγγενής μου από το Πέραμα
[4] Παπά Κώστας Τούμπλαρης - Παπαδόπουλος
[5] Ηδεύτερη φωνή στην εκτέλεση ενός τραγουδιού ή ψαλμού.
[6] Ο νόμος που έγινε για λογαριασμό των Εβραίων αυτόν που για μένα είναι ρατσιστικός, αφού στρέφεται κατά των Ελλήνων
[7] Κων/νος Θωμάς, σκοτώθηκε το 1971, έπεσε από την σκεπή του Γκουρόγιαννη.
[8] Νίκος Νικολετόπουλος 1923-2003
[9] Αγγελική Παπαντωνοπούλου 1908-2001, τσούπα του Μπούκη, η θετή μητέρα μου.
33 σχόλια στο fb:
Εντυπωσιακές και αυθεντικές αφηγήσεις - θύμησες!!..
Εκείνο το hostel της Γιαννιάς (της "Καρελέτσαινας") και της Θοδωρουλας... Όλα τα λεφτά!!!...
ΚΑΛΉ ΑΝΆΣΤΑΣΗ.
Σωτήρης Σωτηρόπουλος σε ευχαριστώ συμπατριώτη!
Το hostel έχει τους συμβολισμούς του.
1. Από εκεί πέρασαν ταπεινά και αξιόλογα παιδιά που δεν ξέχασαν ότι «βρώμαγαν τα χνώτα τους» αλλά και κάποιοι που πήραν τα μυαλά τους αέρα και σηκώθηκε η μύτη τους!
Όλοι όμως περνάγαμε από του Σουλιμιώτη και παίρναμε κάθε Δευτέρα τον «τορβά» με τα τρόφιμα της βδομάδας που απλόχερα άφηνε ένας άγνωστος Διβριώτης.
2. Η αφεντιά μου έμενε στα κάτω της γης πατώματα του hostel δίπλα από το κατάλυμα του μπάρμπα Γιάννη που κάθε μέρα του διάβαζα την εφημερίδα (δεν έβλεπε) της προηγούμενης μέρας που αν δεν κάνω λάθος του δώριζε ο αείμνηστος Βασίλης ο Μαραθιάς!
Καλή Λαμπρή…και σε όλους τους φίλους Διβριώτες!
Kostas Papantonopoulos μακάρι να ήξερα τον "άγνωστο Διβριωτη" ( είδος εν ανεπαρκεία) να τον καταγράψω στας δέλτους, καθότι αυτά θέλω να αφήσω. Υποθέτω τώρα μας βλέπει από το υπερπέραν...
Σωτήρης Σωτηρόπουλος ζει και βασιλεύει και να φτάσει σαν τα ψηλά βουνά της Δίβρης αλλά δεν μου επιτρέπεται να αναφερθώ!
Κάλη Ανάσταση.Σωτηρη ποια ήταν η Θοδωρουλα?
Φυλλω Σταυροπουλου Τσομπαρη η Θοδωρουλα Σωτ. Ζορμπά. Είχε αγοράσει το αρχοντικό του Ελπιδοφόρου Παπακωνσταντοπουλου και φιλοξενούσε τα παιδιά του Γυμνασίου από τα γύρω χωριά....
ΠΟΛΎ ΜΕ ΣΥΓΚΊΝΗΣΕΣ ΚΏΣΤΑ ΜΟΥ ΜΕ ΤΑ ΓΡΑΦΌΜΕΝΆ ΣΟΥ!!!!.ΕΎΧΟΜΑΙ ΝΑ ΕΊΣΑΙ ΓΕΡΌΣ ΚΑΙ ΔΥΝΑΤΌΣ ΠΆΝΤΑ!!!!.ΚΑΛΉ ΑΝΆΣΤΑΣΗ!!!!!!
Αναστασία Σωτηροπούλου Σε ευχαριστώ Αναστασία μου, καλή Λαμπρή επίσης και να ξέρεις ότι είσαι και σύ ένα από τα «διαμάντια» που γνώρισα εκείνα τα δύσκολα χρόνια στην Δίβρη!
Kostas Papantonopoulos ΕΥΧΑΡΙΣΤΏ ΠΟΛΎ ΓΙΑ ΤΑ ΚΑΛΆ ΣΟΥ ΛΌΓΙΑ .
Καταγραφές που προκαλούν ανάμικτα συναισθήματα Κώστα! Νοσταλγία αλλά και μοιραία σύγκριση με το σήμερα στα χωριά. Χρόνια πολλά! Καλή Πασχαλιά!
εαν και το περασα αρκετες φορες.μπυ λειπει αφανταστα.καλη Ανασταση φιλε Κωστακη και καλη ανταμωση το καλοκαιρι Θεου θελοντος
Panagiotis Lazarakis Ο Παππούλης ήταν καθαρή προσωπικότητα και αξίζει ένα πλούσιο αφιέρωμα! Καλή Λαμπρή Πάκη μου και καλή αντάμωση αν είμαστε καλά και όλα θα γίνουν!
Κώστα παρόλο που έχουν περάσει κοντά τα 40 χρόνια ακόμα το θυμάμαι το συμβάν εσύ βγαίνεις από το σπίτι ρίχνεις ψιλά χτυπάει στο μπαλκόνι και μετά στο πόδι μου τραυματίζοντας με με πήραν γρήγορα και με πήγαν στο σπίτι μου μες στα αίματα εσύ αμέσως να φέρεις γιατρό και για πάνω από δέκα μέρες να έρχεται συνέχεια ο γιατρός και μαζί με τον γιατρό κούτες οι σοκολάτες και τα γαριδάκια εγώ είχα φοβηθεί πάρα πολύ αλλά όταν έβλεπα τις κούτες με τις σοκολάτες μου έφευγε ο φόβος και ο πονος
Panagiotis Louis Mpikos ήταν η χειρότερη ως τότε στιγμή της ζωής μου… ήταν όντως ατύχημα αλλά λογικά μου χρειαζόταν και η κατάλληλη τιμωρία!
Θα μπορούσε να σου είχα αφήσει κάποια αναπηρία ή κάτι χειρότερο…!
Να ξέρεις ότι ρώταγα συνέχεια τον Λάμπη ως που σιγουρεύτηκα ύστερα από χρόνια ότι όλα ήταν οκ.
Επίσης τα παιδιά μου δεν έπιασαν ποτέ βεγγαλικά στα χέρια τους!
Να είσαι γερός και δυνατός! καλή Λαμπρή και ένα τεράστιο και δημόσιο συγνώμη από καρδιάς για την ταλαιπωρία που προξένησα σε σένα και στην οικογένειά σου!
Kostas Papantonopoulos να είσαι καλά Κώστα καλή ανάσταση καλό Πάσχα και του χρόνου με υγεια
Μπράβο Κώστα, εξαιρετική και συγκινητική περιγραφή των όσων διαδραματίζονταν εκείνες τις μέρες στο χωριό μας.Καλη Ανάσταση!!!
Αθανάσιος Μπαντούνας σε ευχαριστώ Θανάση μου επίσης…
καλή Λαμπρή!