Επιμέλεια καταγραφή Ηλίας Τουτούνης
ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΜΑΛΛΙΟΥ
Το μαλλί ανέκαθεν ήταν η κυριότερη ύλη για την ύφανση του ρουχισμού. Για να φθάσει στην διαδικασία της ύφανσης, η επεξεργασία του μαλλιού ήταν χρονοβόρα και επίπονη. Άρχιζε από το βράσιμο σε καζάνια με καθαρό νερό να φύγει ο πίνος, κρύωμα και χτύπημα με τον κόπανο, συνέχεια ξέβγαλμα στο νερό, στέγνωμα στον ήλιο, ξάνοιγμα, λανάρισμα (ξάσιμο στα λανάρια).
Έπειτα ακολουθούσε το γνέσιμο, για το οποίο χρησιμοποιούν τη ρόκα ή το αδράχτι, όπου τυλίγεται η έτοιμη κλωστή και το σφοντύλι που δίνει βάρος στο αδράχτι και δυναμώνει την περιστροφική κίνηση. Στην Πηνεία έγνεθαν χωρίς σφοντύλι αλλά με σχέτη την δρούγα όπου την περίφερε η γνέστρα με το ένα της χέρι για να στρίβει το μαλλί.
Αφού γνεστούν και αδραχτιαστούν τα μαλλιά, βάφονται. Τα χρώματα γίνονται ανεξίτηλα, πράγμα που οφείλεται στην ουσία των χρωστικών υλών ζωικών ή φυτικών. Μετά το βάψιμο τα νήματα κουβαριάζονται με τη βοήθεια ανέμης. Συγκεκριμένα, γίνεται το καλάμισμα ή μασούριασμα που είναι το τύλιγμα του στημονιού στα καλαμάκια του υφαδιού στα μασούρια, το διάσιμο, δηλαδή η τακτοποίηση του νήματος που θα αποτελέσει το στημόνι του υφάσματος. Το τύλιγμα του διασιμιού στο πίσω αντί του αργαλειού. Το μίτωμα είναι το πέρασμα του στημονιού στα μιτάρια και έχει μεγάλη σημασία για το είδος του πανιού που θα υφαίνουν οι υφάντρες, καθώς και για το σχέδιο του.
Οι χωρικοί κατεργάζονται και τις άλλες υφαντικές ύλες με διάφορους τρόπους και πολύ κόπο. Ο αργαλειός ήταν το εργαλείο που χρησιμοποιούσαν για να υφάνουν διάφορα υφαντά.
Κατασκευάζονταν αρκετά είδη υφαντών δια πάσα χρήση.
ΕΙΔΗ ΥΦΑΝΤΩΝ:
Και στην αρχαιότητα υπήρχε το απλό, ακόσμητο ύφασμα. Η απλούστερη τεχνοτροπία διακόσμησης είναι το πέρασμα χρωματιστών νημάτων ανάμεσα στις κλωστές του στημονιού, καθώς κι εκείνη που κανονίζεται με τις πατήθρες του αργαλειού.
Πολύτιμη κατηγορία αποτελούν τα πολυποίκιλα υφάσματα, η κατασκευή τους απαιτεί τεχνικές γνώσεις και προϋποθέτει ανάπτυξη της υφαντικής.
Άλλη γνωστή κατηγορία είναι τα κεντημένα στο χέρι με μικρή σαΐτα ή με τη σακοράφα, είδος χοντρής βελόνας.
Τα περδικλωστά, δηλαδή τα τρυπητά σχέδια που γίνονται κατά το φάσιμο είναι μια άλλη κατηγορία υφαντών.
Γενικά, τα υφαντά διακρίνονται ανάλογα με την ύλη (π.χ. μάλλινο, μαλλομέταξο, μαλλοβάμβακο, λινομέταξο), την τεχνική κατασκευής (μονό πανί, διπλό, δίμιτο ) το σχέδιο ή το χρώμα (ψηφωτό, γεράνιο), τη χρήση τους (μεσάλι).
Ακόμη διακρίνονται ανάλογα με τον προορισμό τους σε «σπιτίσια», νυφιάτικα και σε επαγγελματικά ή για ανάγκες που καλύπτουν τις ασχολίες των κατοίκων.
ΜΠΑΝΤΑΝΙΕΣ
Οι μπαντανίες ήταν χοντρά μάλλινα κλινοσκεπάσματα, υφασμένες, όπου το υφάδι και το στημόνι ήσαν πάντοτε μάλλινα. Πριν υφάνουν έβαφαν το στημόνι και το υφάδι με όποιο χρώμα επιθυμούσαν. Μετά την ύφανσή τους τις μετέφεραν στις νεροτριβές για να μαλακώσουν και να γίνουν αφράτες και χνουδωτές.
ΦΛΟΚΑΤΕΣ
Για να υφάνουν φλοκάτες, περνάγανε δύο- τρία ποδαρικά σκέτο υφάδι και ένα ποδαρικό περνάγανε το υφάδι και αφού το κάνανε κομμάτια από 10 μέχρι 15 πόντους, το περνούσαν μέσα στο στημόνι και το άφηναν να προεξέχει διπλό. Μετά την ύφανση, την φλοκάτη την πήγαιναν στην νεροτριβή για να μαλακώσει και να γίνει χνουδωτή. Τις φλοκάτες και τις μπαντανίες τις χρησιμοποιούσαν για κλινοσκεπάσματα τον βαρύ χειμώνα που έκανε πολύ και τσουχτερό κρύο.
Επίσης κατασκεύαζαν φλοκάτες για το παραγώνι και για σαμαρόσκουτα, για να τα βάζουν επάνω στα σαμάρια όταν πήγαιναν με τα άλογα σε γάμους, γιορτές, πανηγύρια κ.λπ.
ΚΟΥΒΕΡΤΕΣ ΜΕ ΤΟΥΦΕΚΟΒΕΡΤΑ
Κάθε τρεις με τέσσερις σειρές, περνούσαν στο υφάδι μια τουφεκόβερτα και έμενε το υφάδι σηκωμένο, και η κουβέρτα που ύφαιναν γινόταν περίπου σαν φλοκάτη. Τις ύφαιναν με σκέτο μαλλί μονόχρωμες και με διάφορα σχέδια. Τις ύφαιναν ταϊτές, δίμιτες και φακωτές. Αυτές τις κουβέρτες τις χρησιμοποιούσαν για κλινοσκεπάσματα, και για σαμαροσκούτια. Επίσης για σαμαροσκούτια ύφαιναν κυρίως τις ψευτοκουβέρτες.
ΚΙΛΙΜΙΑ - ΑΝΤΡΟΜΙΔΕΣ
Για να υφάνουν κιλίμια χρησιμοποιούσαν μάλλινο υφάδι και στημόνι. Τα υφάδια τα έβαφαν με ποικίλα χρώματα, ανάλογα με το σχέδιο που θέλανε να υφάνουν. Στην θέση της υφάντρας, καθόσαντε μαζί δύο υφάντρες και τα περνούσαν μία- μία κλωστή, μετρούσανε και έλεγχαν συνεχώς το σχέδιο που ύφαιναν, για να μην ξεφύγει. Ο χρόνος τέτοιων υφαντών ήταν παρατεταμένος και ανάλογα με το υφαντό έπαιρνε μέχρι και μήνες για να το υφάνουν και να κατασκευάσουν ένα πανέμορφο υφαντό.
ΠΑΝΤΕΣ
Τις πάντες τις ύφαιναν όπως και τα κιλίμια, αλλά πολύ μικρότερες. Τις ύφαιναν με διάφορα σχέδια και παραστάσεις από την αγροτική καθημερινότητα και με διάφορα τοπία παρμένα από πίνακες ζωγραφικής. Τέτοια σχέδια ήσαν το άρμα του Ήλιου, ο Τάσος με την Γκόλφω, γοργόνες, τσοπάνηδες με πρόβατα, ελάφια στο δάσος, κυνηγούς με σκυλιά, - λαγούς- πουλιά, διάφορα πρόσωπα, βασιλιάδες, ήρωες, σκηνές από την μυθολογία, τοποθεσίες, ζώα, παλάτια κ.λπ. Τις πάντες τις τοποθετούσαν στους τοίχους πάνω από τα κρεβάτια. Επίσης ύφαιναν και πάντες με ελαφρά σχέδια και τις είχανε για καθημερινές και τις είχανε κρεμάσει στους τοίχους των σαλονιών και στις κρεβατοκάμαρες.
ΜΠΕΡΝΤΕΣ
Τον μπερντέ τον ύφαιναν στενόμακρο με δύο φύλλα. Τον ύφαιναν με διάφορα συμμετρικά σχέδια με λουλούδια και διάφορες παραστάσεις και στις άκρες του κρεμούσαν διάφορες στρογγυλές καμπανίτσες τις λεγόμενες κούμαρα. και τον κρεμούσαν κατά τις επίσημες ημέρες και τις οικογενειακές εκδηλώσεις στην πόρτα για να ομορφαίνει.
ΠΑΡΑΓΩΝΟΣΚΟΥΤΟ
Το παραγωνόσκουτο ήταν ένα μικρό ολόμαλλο χαλάκι με διάφορα κεντίδια κα το έστρωναν μπροστά στις δύο πλευρές του παραγωνιού των τζακιών.
ΤΑΠΗΤΟ
Τα τάπητα ήταν μακρόστενα υφαντά διαφόρων διαστάσεων από μαλλί και τα έστρωναν στις πόρτες των σπιτιών, των δωματίων, μπροστά από το τζάκι και μπροστά από τα προσκυνητάρια των εκκλησιών. Ο ρόλος του ήταν να καθαρίζουν τα παπούτσια και τα πόδια προτού εισέλθουν στους χώρους και στα προσκυνητάρια για να γονατίζουν μπροστά από τις εικόνες οι πιστοί προσκυνητές.
ΚΟΥΡΕΛΟΥ
Η κουρελού ήταν υφαντό (ανακυκλωμένο), δηλαδή παλιά ρούχα που είχαν φθαρθεί, τα έκοβαν σε λωρίδες και με αυτές ύφαιναν διάφορα υφαντά για τάπητα, διαδρόμους, σαμαροσκούτια κ.λπ.
ΚΟΖΙΝΟ ΤΑΠΗΤΟ
Ήταν το τάπητο που το ύφαιναν από τραγόμαλλο (κοζά) και το έστρωναν μπροστά στα τζάκια για ζεστασιά, αλλά και επειδή αυτά δεν καιγόταν από τις σπίθες της φωτιάς, αλλά και από τα κάρβουνα που για διαφόρους λόγους ξέφευγαν από το τζάκι.
ΤΑΓΑΡΙΑ – ΔΙΣΑΚΙΑ -ΝΤΟΡΒΑΔΕΣ- ΤΡΑΣΤΑ
Τα ύφαιναν με χοντρό προβαζό πλεγμένο με χρωματιστά υφάδια. Εκτός από τους ντορβάδες που τους ύφαιναν με τραγόμαλλο (κοζά). Τα χρησιμοποιούσαν για την μεταφορά στερεών προϊόντων και αντικειμένων. Τους δε ντορβάδες και τράστα, τα κρεμούσαν στο κεφάλι και κάλυπτε το στόμα των μεγάλων ζώων μεταφοράς και όργωσης, όπου μέσα τους τοποθετούσαν δημητριακούς καρπούς για να τρώγουν. Επίσης αυτά προστάτευαν τα μεταφερόμενα δεμάτια και χερόβολα δημητριακών κατά την μεταφορά και για να μην τα τρώγουν τα ζώα την ώρα που ήσαν φορτωμένα με αυτά. Επίσης και κατά το σκάλισμα και αυλάκωμα των καλλιεργειών για να προφυλάσσουν τα φυτά από τα ζώα που χρησιμοποιούσαν για αυτές τις εργασίες να μην τρώγουν τα καλλιεργήσιμα φυτά. Τα διπλοτάγαρα ή δισάκια τα βάζανε επάνω στα άλογα για να μεταφέρουν διάφορα είδη, μέχρι και αρνιά μετέφεραν σε κάθε σάκο.
ΠΡΟΣΚΕΦΑΛΑΔΕΣ –ΜΑΞΙΛΑΡΕΣ
Τα ύφαιναν με προβατόμαλλα χρωματιστά υφάδια και δίμιτα. Τις μαξιλάρες τις γιομίζανε με σάλμη ή πούσια και τις βάζανε δίπλα στα παραγώνια για να κάθονται και ταυτόχρονα να ζεσταίνονται. Επίσης αυτές ήσαν τα καθίσματα γύρω από τους σοφράδες που κάθονταν έτρωγαν. Το φαγητό στους σοφράδες ήταν τουρκική συνήθεια και μας παρέμεινε ως προίκα. Επίσης τις προσκεφαλάδες (προσκέφαλα), τις γιόμιζαν με σάλμη, πούσια, πούπουλα, μαλλιά και παλιόσκουτα και τις τοποθετούσαν στο άνω μέρος του κρεβατιού για να κοιμούνται. Οι προσκεφαλάδες δεν ήταν ατομικές, όπως τα σημερινά μαξιλάρια, αλλά ενιαίες από την μια ως την άλλη άκρη του κρεβατιού.
Ακόμη με σκέτο βαμβακερό μαλλί ύφαιναν καπότες, γιλέκια, γιουρντιά, βελέσια, φέσια, σκούφους και οι τσοπάνηδες έφτιαχναν τσαντίλες για να στραγγίζουν το τυρί και τις μυτζήθρες. Επίσης ύφαιναν ελαιόπανα και σεντόνια. Με μισό μαλλί και με μισό (νέμα) νήμα ύφαιναν μεσοφόρια, ποδιές, μπόλκες (ζακέτες) σάλια (σάλπες) φορέματα κ.ά.
ΜΠΑΜΠΑΚΕΡΑ
Για τα μπαμπακερά ύφαιναν τις τρούμπλες σε σκέτο πανί ή δίμιτο, για να φτιάχνουν εσώρουχα, πουκάμισα, σεντόνια, καναπελίκια, κουρτινάκια, μαξιλάρια, κρεβατόγυρους, φορτσερόπανα κ.ά.
ΟΛΟΜΑΛΛΑ
Έπλεκαν τις μπαλαρίνες που τις φορούσαν οι γυναίκες τον χειμώνα για να μην κρυώνουν. Κυρίως τις φορούσαν οι γριές. Επίσης έπλεκαν εσωτερικές φανέλες, μπούστους, σκούφους, οι γριές βρακιά, τσουράπια (κάλτσες) φανέλες (πουλόβερ) ζακέτες, μάλλινα σεντόνια και κουβέρτες.
Κατά την αστικοποίηση αυτόν τον μάλλινο και υγιεινό ρουχισμό και ο κόσμος κυρίως οι γυναίκες τον απαξίωσαν και για ρουχισμό επέλεξαν τα βιομηχανικά είδη, όπου τα περισσότερα παράγονται από χημικές πρώτες ύλες.
Ο περισσότερος ρουχισμός δυστυχώς κατέληξε στα σκουπίδια και άλλος καταστράφηκε. Υπάρχουν όμως αρκετοί που τον κράτησαν για διαφόρους λόγους, ενώ σήμερα είναι στην μόδα στο να έχεις στο σπίτι σου ένα παλιό υφαντό.
Πολλά εξ αυτών διακοσμούν καταστήματα σαλόνια, άλλα βρίσκονται ακόμη σε γιούκους χωρικών και αρκετά σε λαογραφικά μουσεία.
Τελευταία εντοπίζουμε να υπάρχει μια τάση και πολλές γυναίκες αρχίζουν να υφαίνουν στον αργαλειό για βιοποριστικούς λόγους.
Όμως η τέχνη του κεντήματος στον αργαλειό δεν διδάχθηκε στις νέες γυναίκες και θεωρώ ότι αυτά που σήμερα υφαίνονται δεν έχουν καμμιά ομοιότητα και δεν ίνα ισάξια των παλιών.
Φώτο: Υφαντό στον αργαλειό που απεικονίζει χορευτες σε χορό με παραδοσιακές φορεσιές. Το υφαντό (πάντα) το έχει υφάνει η κα. Γεωργία Τασσοπούλου!