Συλλογή καταγραφή Ηλίας Τουτούνης
Αλώνι:
Αλώνι λέγεται ο επιλεγμένος χώρος στην ύπαιθρο εκεί όπου έπρεπε να αλωνίσουν ή λιγνίσουν ή να εκθέσουν τα νωπά αγροτικά προϊόντα τους προς αποξήρανση. Έπρεπε ο χώρος να είναι ευήλιος, ευάερος, να μην έχει υγρασία και να είναι στο ψηλότερο σημείο του κτήματος για να μην μαζεύει νερά σε περίπτωση βροχής αλλά και να μην παρασυρθούν τα προϊόντα σε περίπτωση έντονης βροχόπτωσης.
Όταν για το αλώνι ήθελαν αέρα για να λιχνίσουν το κατασκεύαζαν σε ύψωμα για να φυσάει ο αέρας και να βοηθάει στο λίχνισμα να ξεχωρίζουν το γέννημα από τα φλιούτσια και τ’ άχερα.
Το αλώνισμα ξεκινούσε το πρωί και επέλεγαν να μην έχει δροσιά και έχουν λουρώσει τα στάχυα και δεν θα έτριβαν. Αλώνιζαν πάντα όταν βάραγε καλά ο ήλιος για να είναι ξερά τα κλωνιά και να τσακίζουν. Στο αλώνι και λίχνιζαν το γέννημα κυρίως το μεσημέρι προς απόγευμα που φυσούσε μαΐστρος (μαϊστράλι).
Τα αλώνια των σιτηρών κατασκευάζονταν πάντα στρογγυλά. Τα απλά ήσαν με χώμα τα πέτρινα ήσαν πλακόστρωτα ενώ υπήρχαν και αλώνια στρωμένα με χοντρές σανίδες δρύινα, από έλατο κ.ά. Ακριβώς στο κέντρο του αλωνιού υπήρχε μπηγμένο μέσα στο χώμα και καλά στερεωμένο ένας στύλος ο λεγόμενος «στυγερό». ύψους κάπου ενάμιση με μέτρα και η περίμετρός του στο κάτω μέρος περίπου πενήντα (50) εκατοστά του μέτρου. Το στυγερό κρατούσε τα ζώα που αλώνιζαν καθώς τριγύριζαν γύρω στο αλώνι και γύρω από το στυγερό. Τα ζώα που χρησιμοποιούσαν ήσαν άλογα και μουλάρια, ενώ οι φτωχότεροι χρησιμοποιούσαν γαϊδούρια και βόδια.
Αλώνισμα:
Το αλώνισμα των σιτηρών γινόταν τον μήνα Ιούλιο (Αλωνάρη).
Επειδή το αλώνισμα ήταν πολύ δύσκολη και χρονοβόρα εργασία, χρειαζόταν πολλά ζώα τότε έκαναν δανεικαριές, αν δεν μπορούσαν τότε καλούσαν τους βαλμάδες. Αυτοί ήσαν επαγγελματίες αλωνιστές με ιδιόκτητα ζώα κυρίως άλογα, που ήσαν νέα δυνατά καλοθρεμμένα και εξοικειωμένα με το αλώνισμα. Η συμφωνία για την πληρωμή ήταν ένα κάρτο των 12 οκάδων από το προϊόν που αλώνιζαν, για το κάθε άλογο και άλλο ένα για τον βαλμά.
Οι τσιγκούνηδες για να μην πληρώσουν πολλά στους βαλμάδες άφηναν το αλώνισμα τους τελευταία για να πάρουν τους βαλμάδες κοψοχρονιά.
Κατά το αλώνισμα τα ζώα δένονταν σε πλάγια γραμμή με λαιμαργιές (θηλιές) κατασκευασμένες με σχοινί, του οποίου το ένα άκρο είχε προσδεθεί στο στυγερό με τέτοιο τρόπο, ώστε τα ζώα να περιφέρονται ελευθέρα το ένα δίπλα στο άλλο και στην ίδια γραμμή και πίσω σε απόσταση ασφαλείας, ακολουθούσε ο βαλμάς με το καμτσίκι του όπου τα χούγιαζε και τα οδηγούσε ασταμάτητα γύρω από το στυγερό και μέσα στο αλώνι.
Τα ζώα, καθώς γύριζαν στο αλώνι πατούσαν με τα πέλματα τα στάχυα και απελευθερωνόταν ο καρπός και έπεφτε στο έδαφος.
Στο αλώνισμα συμμετείχαν και εργάτες όπου γύρω από το αλώνι είχαν τοποθετήσει τις θημωνίες και με το δικριάνι στα χέρια ασταμάτητα πετούσαν δεμάτια στο χώρο του αλωνιού για να τα πατήσουν τα ζώα. Επίσης μέχρι να γυρίσουν τα ζώα τα μισοπατημένα δεμάτια τα γύριζαν δηλαδή τα πετούσαν προς το κέντρο να ξανά πατηθούν, διότι από τα πατήματα και την ταχύτητα των ζώων έβγαιναν προς την άκρη του αλωνιού.
Το γύρισμα γινόταν από έξω προς τα μέσα εν όση ώρα γύριζαν τα ζώα. Κάπου – κάπου σταματούσαν να πάρουν μια ανάσα τα ζώα και ο βαλμάς και τότε πήγαιναν στο κέντρο εκεί που δεν πατούσαν τα ζώα και πετούσαν τα σωρουδιασμένα στάχυα από μέσα προς τα έξω, εκεί που πατούσαν τα ζώα.
Κατά την μικρή ανάπαυλα των ζώων και του βαλμά άλλαζαν την θέση των ζώων για να τα ξεκουράσουν.
Λόγω του κύκλου τα εξωτερικά ζώα έκαναν μεγαλύτερη διαδρομή και κουράζονταν περισσότερο από αυτά που ήσαν στο κέντρο και γι’ αυτό τα άλλαζαν. Μετά την αλλαγή οδηγούσαν τα ζώα ανάποδα για να πατηθούν καλύτερα.
Τα ζώα και ο βαλμάς χρειάζονταν αρκετό νερό, λόγω της ζέστης της σκόνης του άχυρου και του ιδρώτα. Ο νοικοκύρης ήταν υποχρεωμένος να έχει μπόλικο νερό όσο αλώνιζε. Επίσης μετά το αλώνισμα ο νοικοκύρης ήταν υποχρεωμένος να ταγίσει βρόμη τα ζώα και τον βαλμά φαγητό.
Μετά το αλώνισμα ο βαλμάς έδενε τα ζώα για λίγη ώρα στον ήλιο να ξεκουραστούν και επάνω στην πλάτη τους έβαζε ένα σάγισμα για τον ιδρώτα να μην πουδιάσουν τα ζώα. Όταν ξεΐδρωναν τότε τα έδενε στις καλαμιές να βοσκήσουν και να ξεκουραστούν.
Τα άλογα που αλώνιζαν σε πετράλωνα έπρεπε να είναι ξεπετάλωτα ή να έχουν παλιά πέταλα για να μην λιώνουν τον καρπό, ενώ στα χωμάτινα δεν χρειαζόταν.
Όταν ήθελαν για σταφίδες, σύκα, σταφύλια, το κατασκεύαζαν στο πιο ψηλό μέρος του κτήματος για να αποφεύγουν τυχόν πλημμύρα από καλοκαιριάτικα μπουρίναι.
Στο αλώνια που βρίσκονταν εντός των χωριών ή στις παρυφές τους, εκεί ήταν τόπος για εκδηλώσεις και κυρίως έστηναν χορούς τα βράδια με την Πανσέληνο. Ακόμη στα αλώνια πραγματοποιούσαν θερινά νυχτέρια.
Λεξιλόγιο:
-Αεράλωνο, το = αλώνι όπου φυσάει συνέχεια αέρας.
-Αλωνάκι, το = μικρός χώρος σε ύψωμα που μοιάζει με αλώνι.
-Αλώνια, τα = τοποθεσίες όπου παλιά υπήρχαν αλώνια.
-Αλωνιστάδες, οι = αυτοί που αλώνιζαν.
-Αλωνίσταινα, η = ιστορικό χωριό της Αρκαδίας στο Μαίναλο.
-Γεράλωνο, το = πολύ παλιό αλώνι, μη συντηρημένο.
-Γυφτάλωνο, το = αλώνι όπου κατασκήνωναν γύφτοι, όταν δεν χρησιμοποιούταν.
-Διαβολάλωνο, = το αλώνι όπου έχει γίνει επανειλημμένα κάποιο κακό, ή κατά την παράδοση εκεί βγαίνουν τα διαβόλια..
-Διπλάλωνο, = το αλώνι διπλό, το ένα ακριβώς δίπλα με το άλλο.
-Κεχράλωνο, το = αλώνι για κεχρί.
-Κονταλώνης, = ο Γιώργος Κονταλώνης ήταν Έλληνας στρατιωτικός και κομμουνιστής. Πολέμησε στο Αλβανικό μέτωπο, στελέχωσε τις πρώτες ένοπλες αντιστασιακές οργανώσεις της Λακωνίας, ενώ έγινε λοχαγός του αντίστοιχου συντάγματος του ΕΛΑΣ.
-Κουφάλωνο, = αλώνι σε τοποθεσία που φυσάει ελάχιστα
-Κριθαράλωνο,βρομάλωνο, = αλώνια για κριθάρια και βρόμες.
-Μαυράλωνο, το = αλώνι σε μαυρόγλινα.
-Μισάλωνο, το = μικρό αλώνι
-Νεραϊδάλωνο, το = αλώνι που λέγεται ότι χορεύουν οι Νεράϊδες κατά την Πανσέληνο του Αυγούστου.
-Ξυλάλωνο, το = αλώνι όπου ο χώρος του είναι κατασκευασμένο με ξύλα (πάτωμα).
-Παλιάλωνα, τα = τόπος όπου παλιά ήσαν αλώνια.
-Πετράλωνο, το = αλώνι στρωμένο με πέτρινες πλάκες.
-Σουσαμάλωνο, το = αλώνι για σουσάμι.
-Σταράλωνο, το = αλώνι για σιτάρι.
-Σταφιδάλωνο, το = αλώνι για το άπλωμα της σταφίδας
-Συκάλωνο, το = αλώνι για το άπλωμα ξερών σύκων,
-Τουρκάλωνο, το = αλώνι ισδιοκτησίας κάποιου τούρκου.
-Φακάλωνο, το = αλώνι για φακές, εντοπίζονται κυρίως στο νησί της Λευκάδας.
-Φασουλάλωνο, το = αλώνι για ξερά φασόλια.
-Χωματάλωνο, το = αλώνι με σκέτο χώμα.
-Ψηλά Αλώνια, = τοποθεσία περίπου στο κέντρο της Πάτρας.
Αρκετές τοποθεσίες και χωριά ανά την Ελλάδα έχουν λάβει όνομα από τα αλώνι, όπως Αλώνια, Αλωνάκι, Αλώνι, Αλωνίσταινα.
Παροιμίες:
-Αλωνίζει ο διάβολος!
-Απ’ το σπίτι ως τ’ αλώνι τρούπησε το δρυμώνι.
-Εγώ το γέννημα εσύ τα αξάι σου κι η κλώσα μου στ’ αλώνι!
-Ένα αλώνι τόπος!
-Ένας ο νοικοκύρης, μα χίλιοι αλωνίζουν!
-Κατά τ’ αλώνι και το γέννημα!
-Μικρή σοδειά, μικρό αλώνι –τρανή σοδειά τρανό αλώνι!
-Ο αφέντης στον καφενέ κι ο Διάβολος στ’ αλώνι!
-Το έκανε αλώνι!
-Το κάθε αλώνι έχει και το στυγερό του!
-Στ’ αλώνια βλέπεις την σοδιά!
-Χέστηκε η φοράδα στ’ αλώνι!
Ενδεικτικά δημοτικά τραγούδια που εμπλέκουν το αλώνι:
-Αηδόνι εκελάηδαγε…. σε πέτρινο αλωνάκι…
-Σ’ αυτό το αλώνι Ελένη μου…