Το υπέρθυρο, το ανώφλι, το πρέκι στα κτήρια των χωριών μας

Οι κατοικίες στην ορεινή Ηλεία από το 18ο αιώνα έως και τα μέσα του 20ου κατασκευάζονταν από τα μπουλούκια όπως λεγόντουσαν τότε οι πλανόδιες ομάδες μαστόρων.

Είπαμε και σε προηγούμενες αναφορές μας, ότι οι ομάδες αυτές ειδικεύονταν και στις λεπτομέρειες της κατασκευής, όπως ήταν οι γωνίες στα ανοίγματα (πόρτες, παράθυρα, φωτοθυρίδες ή κοινώς φεγγίτες, στοές κλπ.).

Εξωτερικά τα ανοίγματα, πλαισιώνονται από λαξευμένους λίθους, ιδιαίτερα επιμελημένους που στηρίζουν τα υπέρθυρα.

Το υπέρθυρο ή ανώφλι ήταν μια διακοσμητική κατασκευή από καλοπελεκημένη πέτρα που βρίσκεται πάνω από θύρα ή παράθυρο.

Κάγκελα, μια ιδιαίτερη τεχνοτροπία στην Ορεινή Ηλεία

Κάγκελα, σκάλες, χαγιάτια και μπαλκόνια στην Ορεινή Ηλεία

Τα παλιά πέτρινα κτίρια της Ορεινής Ηλείας, αποτελούν υπόδειγμα αρχιτεκτονικής, ωστόσο κάποια απ’ αυτά έχουν αφεθεί στην μοίρα τους και έχουν καταντήσει «γέρικα κουφάρια», που χρόνο με το χρόνο αργοπεθαίνουν, γκρεμίζονται και κανείς από τους αρμόδιους, Δήμοι ή υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού, δεν ενδιαφέρονται για την τύχη τους.Αντρώνι_το_σπίτι_του_Κάνταλου 

Θα μπορούσαμε όλοι να συμβάλλουμε ατομικά ή συλλογικά με μηδαμινό σχεδόν κόστος και παράλληλα να δώσουμε στους ιδιοκτήτες τους να καταλάβουν, ότι τα κτίρια που διαθέτουν, εκτός από την τεράστια κατασκευαστική αξία που έχουν, είναι σημείο αναφοράς των κατοίκων, αλλά και πόλος έλξης επισκεπτών, πολιτισμών και εποχών.

Τα παραπάνω, εφαρμόστηκαν κατά κάποιον τρόπο στους γειτονικούς μας νομούς, κυρίως στα χωριά της Μεσσηνίας και έτσι διασώθηκαν αρκετά κτίρια είτε εφαρμόζοντας στην τοιχοποιία τους λεπτό στρώμα σενάζ, είτε τοποθετώντας τσίγκους στις στέγες τους για την απομάκρυνση της υγρασίας.

Ενθαρρυντικό όμως είναι, ότι τα τελευταία χρόνια σε κάποια από τα χωριά της Ορεινής Ηλείας, παρατηρούμε να αλλάζει η παλιά νοοτροπία και οι κάτοικοι αποκτούν «κουλτούρα» γύρω από τη διάσωση των παραδοσιακών κτιρίων.

Κάγκελα

Χωματόπλινθα, Ωμόπλινθος, Πλίθα, Πλίνθος

ΠΕΤΡΑ ΜΕ ΠΛΙΘΑ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΑΠΟ ΤΟΥ ΜΠΑΜΠΗ ΔΙΠΛΑ ΑΠΟ ΤΟΥ ΣΑΛΕΑ Η ΒΙΒΗ ΣΙΝΟΥ ΚΟΡΗ ΤΟΥ ΝΙΚΑΚΗ

Η γενιά μου, που προέρχεται λίγα χρόνια μετά τη λήξη του εμφυλίου και του μεταπολέμου, είχε την τύχη να ζήσει έστω και λίγο την προ βιομηχανική εποχή, τότε που είχαν την τιμητική τους κυρίως τ´αγνά υλικά που πρόσφερε απλόχερα η γη και η φύση, τότε που στην Ορεινή Ηλεία κατασκεύαζαν τα σπίτια με χωματόπλιθα. Αυτό συνέβη κυρίως στον ορεινό όγκο των χωριών που δεν είχαν κοντά τους πέτρα, όπως είναι το Κούμανι, το Αντρώνι, η Γιάρμενα κλπ.

Το «κόψιμο της πλίθας» έμοιαζε με γιορτή, ήταν σαν πανηγύρι, όπως γινόταν εξάλλου σε κάθε ομαδική εργασία που πραγματοποιήτο στα χωριά μας.
Θα σας μεταφέρω μια δική μου εμπειρία για να σας δείξω τι γινόταν τότε.
Το καλοκαίρι του 1978 θα γκρέμιζα το ξύλινο πάτωμα του σπιτιού μου, στο Αντρώνι. Όταν έφτασε η κανονισμένη ώρα, ήλθαν απρόσκλητα και με τα εργαλεία τους, αρκετά άτομα να με βοηθήσουν.
Έτσι μαζεύονταν σε βοήθεια, σε «ξέλαση»,[1]από συνεταίρους (σέμπρους), φίλους, συγγενείς, μέχρι κουμπάρους, γείτονες, χωριανούς και αλληλοβοηθούνταν σε κάθε εργασία. Ήταν ένα σπουδαίο έθιμο η συλλογική βοήθεια των χωριανών που δυστυχώς έχει εκλείψει πλέον. Όλα σήμερα μετριούνται με το χρήμα.

Πλησίον στο χώρο που θα κατασκευαζόταν το σπίτι, έσκαβαν και έβγαζαν το χώμα που ήθελαν να χρησιμοποιήσουν. Του πρόσθεταν τριμμένο άχυρο και νερό, το ανακάτευαν καλά, το πάταγαν με τα πόδια και το έκαναν μαλακή λάσπη. Τη λάσπη την τοποθετούσαν σε ξύλινο καλούπι που είχε συνήθως θέσεις για τέσσερις (4) ή δύο (2) πλίθες. Το καλούπι δύο θέσεων χωρίς πάτο, διαστάσεων 40x20x15 η κάθε θέση είχε μια χειρολαβή από κάθε πλευρά για την ανύψωσή του. Το τετραθέσιο (4) είχε δύο χειρολαβές από κάθε πλευρά και το σήκωναν δύο άνδρες προσεκτικά για να μην σπάσουν οι πλίθες. Η πάνω επιφάνεια της λάσπης οριζοντιονόταν µε μια σανίδα. Το 2θέσιο καλούπι μπορούσε να το σηκώσει και ένας άνδρας. Υπήρχαν καλούπια έως και 12 θέσεων.

«Ότι κάνεις θα το βρεις, καρδιά μην σε πονέσει...!»

(Το κακό που κάνεις θα στο ανταποδώσουν και να μη σου κακοφανεί).

Φαίνεται, ότι οι κατάρες των Μπελογιαναίων να έπιασαν τόπο;

Αναφερόμαστε στον δημαρχοδασκαλάκο που παρόλες τις αντιρρήσεις μας, δέχτηκε στο Λαογραφικό Μουσείο Αγίας Μαύρας, πεσκέσι από τον έτερο δικό μας π. δημαρχο δάσκαλο τα 100 λαογραφικά αντικείμενα από τα Τσίπιανα μαζί και την πέτρα με την υπογραφή κτήσης του σπιτιού του Μπελογιάννη.

Αυτό το γεγονός μας είχε εξαγριώσει τότε και βγήκαμε με το σκληρό άρθρο: «Μάθανε ότι απαυτωνόμαστε πλακώσανε κι οι γύφτοι».

Το ένστικτό μας για αυτούς τους «γυφτοκατσαπλιάδες», όπως τους αποκαλούσαμε τότε δεν έπεσε έξω. "Πριν αλέκτωρ λαλήσει τρις..." τους πήρε χαμπάρι ο κόσμος της Αγίας Μαύρας και προς τιμή του ο δήμαρχος Πηνειού^[1] κ. Α. Μαρίνος τους πετάξε έξω από το Μουσείο όπως ο Ιησούς με το φραγγέλιο... από τον ναό του Σολομώντα.