Κοσμάς Ζώρας ο Κουμανιώτης

ΠΡΟΜΑΧΟΙ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΛΙΓΓΕΝΕΣΙΑΣ  ΠΑΠΑ-ΚΟΣΜΑΣ ΖΩΡΑΣ Ο ΚΟΥΜΑΝΙΩΤΗΣ

^{Ο ΙΕΡΩΜΕΝΟΣ ΟΠΛΑΡΧΗΓΟΣ ΤΗΣ ΚΑΠΕΛΗΣ}

 ^{Κατά το μεσαίωνα, και έπειτα από την επιδρομή του Αλάριχου, οι ορεινές περιοχές της Πελοποννήσου ήταν απρόσιτες για τις επιδρομές των λαών που προτιμούσαν τα παράλια και πεδινά μέρη. Παρόλα αυτά τον 14ο αιώνα έφθασαν στο Οροπέδιο της Φολόης μερικοί Αλβανοί από τα Ακροκεραύνια που εγκαταστάθηκαν κοντά στην περιοχή της Κάπελης. Οι Τουρκαλβανοί ονομάστηκαν Λαλαίοι από τον αρχηγό τους Λέλες ενώ ο τόπος που παρέμειναν Λάλα. Εξισλαμίστηκαν στα 1715 όταν ολοκληρώθηκε η κατάκτηση της χώρας από τους Τούρκους. Ενισχύθηκαν το 1779 από τους κατατρεγμένους ομόθρησκούς τους που είχε στείλει το 1770 ο Σουλτάνος για να καταπνίξει την εξέγερση των ραγιάδων. Οι Χοτομαναίοι, που ήταν οι άρχοντες της Γαστούνης, τους χρησιμοποίησαν προκειμένου να επιβάλουν τον έλεγχο στην Ηλεία, την ορεινή Αχαΐα και Αρκαδία. Οι Τουρκολαλαίοι έπαιξαν καλά το ρόλο του χωροφύλακα και έτσι άρχισαν να αποκτούν τρομερή δύναμη που εξελίχθηκε σε σκληρή τυραννία.}

 ^{Εξορμούσαν από το Λάλα και λυμαίνονταν με βιαιότητα την περιοχή. Ζούσαν μέσα στη χλιδή, στους πανύψηλους πύργους τους, που κατασκεύαζαν από λεηλασίες και αρπαγές των σκλαβομένων Ελλήνων.}

^{Με το σπαθί και το καριοφίλι οι κάτοικοι των γύρω χωριών και οι αρματολοί της Κάπελης αγωνίζονταν να αντισταθούν στις βαρβαρότητες των Τουρκοαλβανών για να γίνουν οι πρόμαχοι της Παλιγγενεσίας στο οροπέδιο της Φολόης. Τα γύρω από το Λάλα ποιμενικά χωριά Ντάρντιζα, Νεμούτα, Δούκα, Μηλιές, Γιάρμενα, Κούμανι, Αντρώνι, κ.λ.π. σχημάτιζαν κλοιό και τιμωρούσαν σκληρά κάθε αδικία. Ιδίως για τα δύο τελευταία χωριά αναφέρονταν από τους Τούρκους οι εξής στίχοι, που συνεχίζουν να ακούγονται ακόμη και σήμερα:} 

^{«Απ’ το Κούμανι κι Ανδρώνι,}

^{ο θεός να σε γλυτώνει»}

^{Ένας από τους απροσκύνητους της περιοχής, που αντιστάθηκαν στους Τουρκαλβανούς και στον Ιμπραήμ και έγραψαν λαμπρές σελίδες στο πάνθεον της Ελληνικής επανάστασης, ήταν και ο παπα-Ζώρας}

^{Από πολύ νωρίς το 1820 (όπως αναφέρουν τα έγγραφα που παραθέτω) μετέβη ως έμπιστος του Παλαιών Πατρών Γερμανού[1] για πολεμική αποστολή στην Κωνσταντινούπολη[2]. Εκεί τον συνέλαβαν οι Τούρκοι ως πράκτορα. Εξαγόρασε όμως με τρία φλωριά το φρουρό του και κατάφερε να δραπετεύσει. Πριν από την επανάσταση όπως αναφέρει ο ίδιος, «πρώτος εγώ μετά του Γεωργίου Γιαννόπουλου[3] πολέμησα τους Λαλαίους Οθωμανούς.[4]}

^{Ο φλογερός μαχητής και οπλαρχηγός της Κάπελης καταγόταν από την ιστορική οικογένεια των Ζωραίων. Δεν υπέγραφε ως ιερέας που ήταν αλλά με το παρώνυμο Κουμανιώτης.}

^{Ήταν από τους «καλλιτέρους αξιωματικούς της Κάπελης» μας βεβαιώνει ο Θεόδωρος Κολοκοτρωνης και ο οπλαρχηγός της Ηλείας Χρύσανθος Σισίνης, σε έγγραφο του 1835. Το επικυρώνει και ο δήμαρχος Φολόης Π. Ροδόπουλος στο Κούμανι το 1841, που αναφέρει την «απαραδειγμάτιστον γενναιότητα» του παπα-Ζώρα. Στο ίδιο έγγραφο αναφέρεται ότι ο παπα-Ζώρας έφθανε αμέσως με τους στρατιώτες του από τα χωριά της Κάπελης όπου του ζητείτο. Πολλές φορές τους πλήρωνε με δικά του χρήματα ενώ «προσέφερε και αδράς χρηματικάς θυσίας υπέρ των κοινών αναγκών». Επίσης στις επιστολές του Σισίνη με ημερομηνία «8ην Οκτωβρίου 1825» αναφέρεται ότι «δεν επληρώθης τους λουφέδες[5]» και στην άλλη με ημερομηνία «24ην 8βρίου 1841» ότι πολέμησε στις μάχες του Πούσι (Ιούλιος 1821), των Πατρών, του Μεσολογγίου, των Αθηνών και σε άλλες της Ηλείας μετά την εισβολή του Ιμπραήμ.}

^{Κατά την τουρκοκρατία δόθηκαν πολλές μάχες στα χωριά μας που δεν καταγράφηκαν από τους λιγοστούς κονδηλοφόρους που υπήρχαν τότε. Γνωρίζουμε από την παράδοση πως ο παπα-Ζώρας έλεγχε την περιοχή κάτω από την Λαγομάντρα. Στη μεγάλη μάχη που πήραν μέρος και τα γυναικόπαιδα από το Αντρώνι στη χαράδρα που χωρίζει τα δύο χωριά (Κούμανι και Αντρώνι) νικήθηκαν οι Τουρκαλβανοί. Σε αυτή τη συμπλοκή ο παπα-Ζώρας είχε προστάξει τους χωρικούς να περιμένουν το σύνθημά του. Όμως μόλις είδαν να ξεπροβάλλουν οι Τουρκαλβανοί από το ποτάμι και να ανεβαίνουν το Σκαλί (ανηφορικό στενό μονοπάτι) προς το Αντρώνι, παράκουσαν την εντολή του και άρχισαν να σημαδεύουν, να πετούν και να κυλούν πέτρες εναντίον τους. Κι όμως αυτή η τολμηρή ενέργεια των γυναικόπαιδων στο Τρύπιο λιθάρι νίκησε τον εχθρό. Αποδεκάτισαν με τις πέτρες τους Τουρκολαλαίους και όσοι οπισθοχώρησαν χτυπήθηκαν από τον παπα-Ζώρα και από τον Πετραλιά που κατέβαινε το ποτάμι από τη Δίβρη. Στη μάχη αυτή ο υπόδικος Θωμάς[6] συνέλαβε ένα Βεζίρη και ως αντάλλαγμα οι Έλληνες πολεμιστές του χάρισαν την ζωή.}

^{Στην εξέγερση της 3ης Σεπτέμβρη του 1843, για τη συνταγματική κατοχύρωση της ελευθερίας, ο παπα-Ζώρας παρεβρέθηκε στην Αθήνα προκειμένου να πιέσει και αυτός, μαζί με τους άλλους αγωνιστές, για να επιβάλουν στους ξενόφερτους την καθιέρωση του συντάγματος (όπως πιστοποιεί το έγγραφο της 10ης Σεπτεμβρίου του φρουραρχείο πρωτευούσης). Την 25η Απριλίου 1944 ο βασιλιάς Όθωνας και ο υπουργός Στρατιωτικών γιατρός Π. Ρόδιος[7] του απένειμαν το αργυρό Νομισματόσημο για τις εθνικές του εκδουλεύσεις.}

^{Η γενέτειρα του, το Κούμανι, για να τιμήσει τον αγωνιστή έδωσε στη μεγάλη κεντρική πλατεία το όνομά του. Ο χώρος αγοράστηκε το 1960 από τις αδελφές Παπαγιάννη, διαμορφώθηκε το 1973 με έξοδα του ομογενή μας Γ. Μπερναλή, στήθηκε το 1977 το ηρώο από τον Γ. Πολυζογόπουλο (δικηγόρο Αθηνών), και δενδροφυτεύτηκε το 1980 από το συγγενή μου Νικόδημο Πετρόπουλο (καθηγητή και αρχιμανδρίτη Πατρών).}

^{Επίσης, η χαράδρα που βρίσκεται νότια του χωριού ονομάζεται Λάκα – Ζώρα[8].}

^{Προτείνεται στην χαρτογράφηση που γίνεται σήμερα στο φαράγγι Αντρωνίου να μην παραλείψουμε να τιμήσουμε τον αγωνιστή ονομάζοντας κάποιο τοπωνύμιο με το όνομά του.}

^{Ευχαριστώ τον Γραμματέα του συλλόγου, φίλο Θοδωρή Βουρλούμη, για την ευγενική παραχώρηση του βιβλίου των «εν Αθήναις Κουμανιωτών Ηλείας».}

^{Μάρτιος 2008}

^{Κώστας Παπαντωνόπουλος}

Υποσημειώσεις: