"ΣΑΝ ΠΗΡΑ ΕΝΑ ΚΑΤΗΦΟΡΟ…" τραγούδι (θρήνος) της Νεμούτας
Του Κώστα Παπαντωνόπουλου
Ένα παραδοσιακό τραγούδι (θρήνος) που αναδεικνύει μια τραγική ιστορία με δυο αδέρφια που πνίγηκαν στον ποταμό Ερύμανθο (Ντάλομι), κατά τους Ρουμελιώτες στον ποταμό Αχελώο.
Το τραγούδι αναφέρεται στον πνιγμό δυο αδερφιών, με το επώνυμο Καψής από την Νεμούτα της Ηλείας.
Σύμφωνα με τις παλαιότερες μαρτυρίες, τα δυο δίδυμα αδερφάκια 14 ετών όταν κατέβασε το ποτάμι, ύστερα από μια απρόσμενη καλοκαιριάτικη νεροποντή, προσπάθησαν να απομακρύνουν τα πρόβατα που στάλιζαν για να τα σώσουν.
Επάνω στην αναμπουμπούλα όμως μερικά πρόβατα από το κοπάδι τους, πέρασαν στην απέναντι όχθη να διασωθούν. Τότε τα παιδιά έπεσαν μέσα στο ποτάμι για να περάσουν απέναντι, με αποτέλεσμα να βρουν τραγικό θάνατο από τα ορμητικά νερά της Ντάλομης που φημιζόταν ότι είχαν πνίξει αρκετούς ανθρώπους στο διάβα των χρόνων.
Μόλις ακούστηκε στο χωριό ότι αγνοούνται τα δυο παιδιά, χτύπησαν την καμπάνα και εξαπολύθηκαν όλοι Νεμουτιάνοι στις όχθες του ποταμιού για να βρουν τα παιδιά που αγνοούνταν.
Όπως αναφέρει στο τραγούδι του ο τραγουδοποιός, φαίνεται να συμμετείχε και ο ίδιος στις έρευνες, εφόσον μας λέει: «Σαν πήρα ένα κατήφορο…» και έτσι αποθανάτισε το γεγονός αυτό, θρηνώντας με τον τρόπο του το μεγάλο κακό που βρήκε το σπίτι του παπά.
Από το τραγούδι παίρνουμε τις ειδήσεις ότι τα παιδιά ήσαν δίδυμα, και στην προσπάθειά τους να γλιτώσουν αγκαλιάστηκαν και πιάστηκαν από μια ξεριζωμένη μηλιά που έφερνε μαζί στην κατεβασιά του το ποτάμι. Επίσης μας πληροφορεί, ότι η παπαδιά ήταν ρούσα (ξανθομαλλούσα) χωρίς ωστόσο να έχει εξακριβωθεί κάτι τέτοιο, ή να έγινε για τις ανάγκες της στιχομυθίας του τραγουδιού.
Ακόμη, κατά τόπους που ακούγεται το τραγούδι, ανακαλύπτουμε ότι έχει παραποιηθεί, σύμφωνα και με τα ονόματα των πνιγμένων παιδιών.
Γενικά, είναι ένας θρήνος προς την οικογένεια και κυρίως προς την άμοιρη παπαδιά που έχασε τα παιδιά της.
Σαν πήρα έναν κατήφορο στην άκρη στο ποτάμι,
και το ποτά- άιντε ρούσα παπαδιά και το ποτάμι ήταν θολό.
Και το ποτάμι ήταν θολό θολό - θολό κατεβασμένο,
σέρνει λιθά- άιντε ρούσα παπαδιά σέρνει λιθάρια ριζιμιά.
Σέρνει λιθάρια ριζιμιά δέντρα - δέντρα ξεριζωμένα,
σέρνει και μια άιντε ρούσα παπαδιά σέρνει και μια γλυκομηλιά.
Σέρνει και μια γλυκομηλιά τα μη - τα μήλα φορτωμένη,
κι ανάμεσα άιντε ρούσα παπαδιά κι ανάμεσα στους κλώνους της.
Κι ανάμεσα στους κλώνους της δυ’ αδέ- δυ’ αδέρφια αγκαλιασμένα,
τονά τον λέ - άιντε ρούσα παπαδιά τονά τον ’λέγαν Κωνσταντή.
Τονά τον λέγαν Κωνσταντή, τον άλλο Θανασάκη άιντε ρούσα παπαδιά.
Για δέστε τα μαργιόλικα τα δυο, τα δυο τ’ αγαπημένα
Απ’ της μανούλας τους την κοιλιά και ’δω και ’δω αγκαλιασμένα.
Υγ. Το τραγούδι εκτός από την παραποίηση που δέχθηκε στα λόγια, παραποιήθηκε και ως προς την εκτέλεση, που από σοβαρό και θλιβερό συρτό, έγινε χοροπηδηχτοκουνιστό με στοιχεία γελοιοποίησης όπως φαίνεται από την παρακάτω ερμηνεία της τραγουδιάρας με τους Ασιάτες μουσικούς.
https://www.youtube.com/watch?v=itqiT_zCNe4
Σχόλια στο facebook:
Πελοπόννησος Μοριάς Αδελφότης απανταχού Πελοποννησίων
Πελοπόννησος/Μοριάς.
Παράδοση τού Μοριά:
Αισθανόμαστε τήν ανάγκη νά ευχαριστήσουμε τόν κύριο Παπαντωνόπουλο, γιά τίς προσπάθειές του νά αναβιώσει νά καταγράψει τά εθιμικά ,τίς παλαιές ιστορίες καί τούς θρύλους της Πελοποννήσου .Ώστε νά τά θυμούνται νά τά γνωρίζουν καί οι νεώτεροι.
Τό ψάξαμε σχετικά καί είδαμε ότι:Τό τραγούδι αυτό είναι καθαρά εντόπικο Πελοποννησιακό διότι είναι χορικό στά 7/8 (μόνον ό συρτός Πελοποννήσου έχει αυτό τό χορικό )είναι ή συνέχεια τού
αρχαίου γυναικείου Πυρρίχιου ,πού χορευόταν στήν Πελοπόννησο,
αυστηρά αυλικός καί μέ αυτό τό ύφος.Δυστυχώς όπως είδαμε πολλοί (μέ εξαίρεση κάποιους -ες ντόπιους-ες χοριδιδασκάλους )δέν διδάσκουν αυτό τό χορικό αλλά τό συρτό άλλων τόπων πού δέν έχουσι τό ίδιο ύφος χορικά.
"Μάνα μη με καταριέσαι" (Το τραγούδι του Κουμανιώτη)
Γράφει: ο Κώστας Παπαντωνόπουλος Οκτώβρης 2020
Η ιστορία του τραγουδιού.
Γύρω στο 1933 στο Σκιαδά Αχαΐας ένας δικός μας, ο Κώστας Κουμανιώτης βρήκε την αδελφή του σε σεξουαλικές περιπτύξεις με τον καλύτερο φίλο του.
Φίλο αδελφικό μας αναφέρει στην αφήγησή του ο μπάρμπα Βασίλης Πανούτσος την Κυριακή, 6 Σεπτεμβρίου 2009 στο σπίτι του στο Αντρώνι.
Τους σκότωσε ο Κουμανιώτης και τους δύο, αλλά με τρεις μπιστολιές την αδελφή του και ύστερα όπως είναι φυσικό κατέληξε στην φυλακή. O μεγάλος του καημός όμως δεν ήταν "της φυλακής τα σίδερα" αλλά η πληγωμένη μάνα του που χτυπιόταν, έκλεγε και καταριόταν για την απώλεια της τσούπα της.
Τους στοίχους που περιγράφουν όλο το ιστορικό με τα πραγματικά γεγονότα, τους έγραψε ο Κουμανιώτης στην φυλακή, κατά την διάρκεια της προφυλάκισής του όπου και έγιναν τραγούδι σε δίσκο γραμμοφώνου με τον τίτλο: "Μάνα μη με καταριέσαι"!
Με την έναρξη της δίκης στο κακουργιοδικείο, οι δικαστές επέτρεψαν στην υπεράσπιση να ανεβάσει στην έδρα το γραμμόφωνο για να παίξει το τραγούδι του κατηγορούμενου. Όταν οι δικαστές άκουσαν το τραγούδι, τους «άγγιξε» και στην συνέχεια τον αθώωσαν παμψηφεί. Ήταν διαφορετικές οι τότε συνθήκες και τα εγκλήματα περί τιμής έπεφταν συνήθως στα μαλακά.
Όπως μας αφηγείται ο μπάρμπα Βασίλης στο βίντεο, το τραγούδι αυτό το γνώριζε μόνον ο μπάρμπας μου ο Νίκος Παπαντώνης στο Αντρώνι που το τραγούδαγε κιόλας πολύ καλά: https://www.youtube.com/watch?v=dE_3TyG1fQo&t=217s
Για την ιστορία ο τραγούδι "Μάνα μη με καταριέσαι" μαζί με το τραγούδι “Ο σερέτης” αποτελεί τον πρώτο δίσκο του Γιώργου Κάβουρα, το 1935.
[Δίσκος Parlophone B-21846 / GO-2334]
Το τραγούδι όπως είπαμε και παραπάνω το έγραψε ο Κώστας Κουμανιώτης και φωνογραφήθηκε το 1935.. Η σύνθεση είναι του Κώστα Σκαρβέλη και το ερμήνευσε ο Γιώργος Κάβουρας.
Του Κουμανιώτη (Τραγούδι)
«Η πόλις εάλω!»
Θυμήθηκα σήμερα το δημοτικό τραγούδι που τραγούδαγα τσορομπίλη.
«Σημαίνει ἡ γης, σημαίνουν τα επουράνια…»!
Βρέθηκε σε χειρόγραφο του 15ου αιώνα και δημοσιεύτηκε το 1914 από τον Ν. Πολίτη. Ίσως είναι ο παλαιότερος θρήνος για την κατάληψη της Πόλης.
Μας έβαλε σε τέτοιο «ντορό» ο Ερντογάν, και εμείς αντί να τον αγνοήσουμε, τον ακολουθούμε από το πρωί ως το βράδυ, μήνες τώρα.
«…μὲ τετρακόσια σήμαντρα κι εξήντα δυὸ καμπάνες,
κάθε καμπάνα καὶ παπάς, κάθε παπάς καὶ διάκος…»!
Χτυπούσαμε τις καμπάνες ολημερίς να μας λυπηθεί ο Σουλτάνος και το βράδυ είχαμε και συνέχεια με τον ακάθιστο!
«…Ψάλλει ζερβὰ ο βασιλιάς, δεξιὰ ο πατριάρχης,
κι ἀπ᾿ την πολλή την ψαλμουδιά ἐσειόντανε οι κολόνες».
Όλη μέρα τα κανάλια παίζανε με ενθουσιασμό «το βιολί» του Τούρκου και δεν ήξερα από πού άκουγα τις πένθιμες καμπάνες από την Πάτρα, την Θεσσαλονίκη ή παραδίπλα μου από τον Αι Γιώργη.
«…παπάδες πάρτε τα ιερά καὶ σεις κεριά σβηστείτε,
γιατί ῾ναι θέλημα Θεού ἡ Πόλη να τουρκέψει».
Το ίδιο αποδεικνύεται και σήμερα που αντί να φροντίσουμε να θωρακιστούμε τρέχουμε στις εκκλησιές ή περιμένουμε να μας σώσουν αυτοί που μας ξεγύμνωσαν οικονομικά, «κούνια που μας κούναγε»!
«…Μόν᾿ στείλτε λόγο στη Φραγκιά, νὰ ῾ρθούν τρία καράβια…,
το ῾να να πάρει το σταυρό καὶ τ᾿ άλλο το βαγγέλιο…»
Ξέρουμε όλοι ότι η Αγιά Σοφιά είναι σε τούρκικο έδαφος και δεν μας πέφτει λόγος τι κάνουν με την ιδιοκτησίας τους.
Το κτήριο όμως είναι ανεκτίμητης αξίας και δεν μπορεί κανένας Ερντογάν να το υποτίμηση.
Χτίστηκε λέει πάνω σε αρχαίο Ναό αλλά όπως είχα διαβάσει κουβάλησαν οι Βυζαντινοί αρχαίο υλικό και για αυτόν τον λόγο καταστράφηκαν τότε για χάρη της αρκετοί Ναοί.
Αρά μην ανησυχείτε, την αίγλη του το μνημείο δεν την χάνει είτε είναι Μουσείο είτε Τζαμί ή οτιδήποτε άλλο.
Είναι λέει παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς και ανήκει στην UNESCO και όπως είδαμε «χέστηκε η φοράδα στο αλώνι» από τους Τουρκαλάδες.
«…το τρίτο το καλύτερο, την άγια Τράπεζά μας,
μη μάς την πάρουν τα σκυλιά καὶ μάς τη μαγαρίσουν».
Είμαι περίεργος με τα τόσα δάκρυα που χύθηκαν σήμερα από τα Γκρεκά (όπως τα λέει ο κουμπάρος μου ο Φάνης), θα τα δούμε να τρέχουν πάλι στην Τουρκία;
«Σώπασε κυρά Δέσποινα, και μη πολυδακρύζῃς,
πάλι με χρόνους, με καιρούς, πάλι δικά μας θα ῾ναι».
Με αυτό το πλευρό να κοιμόμαστε!
Κώστας Παπαντωνόπουλος Αλωνάρης 2020
Της κόρης, μοιρολόγια
 |
| Αναμνηστική φωτογραφία από κηδεία ανύπαντρης νέας στο Σκουροχώρι, αρχές εικοστού αιώνα |
Της Λυγερής και του Χάρου
Η Ευγενούλα η μοσκονιά κ' η μικροπαντρεμένη
εβγήκε κ' επαινεύτηκε πως Χάρο δε φοβάται,
γιατί ειν' τα σπίτια της ψηλά, κι' ο άντρας της παλληκάρι,
γιατί έχει τους εννιά αδερφούς, τους καστροπολεμίταις,
π' όλα τα κάστρα πολεμούν κ' οι χώραις παραδίνουν.
Κι' ο Χάρος όπου τ' άκουσε, πολύ του βαρυφάνη.
Μαύρο πουλί νεγίνηκε, σαν άγριο χελιδόνι,
εβγήκε κ' εσαϊττεψε τη μοναχή την κόρη
μέσ' 'ς το λιανό το δάχτυλο που χε την αρραβώνα.
Κ' εμπαινοβγαίνουν οι γιατροί και γιατρεμό δε βρίσκουν,
κ' εμπαινοβγαίνει η μάννα της με τα μαλλιά λυμένα.
"Τί έχεις, μαννούλα μου, και κλαις, τι έχεις κι' αναστενάζεις;
-Πεθαίνεις, Ευγενούλα μου, και τι μου παραγγέλνεις;
-Σ' αφήνω, μάννα, το έχε γεια και ντύσε με σα νύφη,
κι' όταν θα σόρθη ο Κωνσταντής να μη μου τον πικράνης,
μόν' στρώσ' του γιόμα να γευτή και δείπνο να δειπνήση,
κι' άπλωσε μεσ' 'ς την τσέπη μου και πάρε το κλειδί μου,
και βγάλ' τον αρραβώνα του και τα χαρίσματα του,
και δώσ ' του τα του Κωσταντή, αλλού ν' αρραβωνίση,
ωσάν κ' εγώ παντρεύομαι, παίρνω το Χάρο άντρα."
"Να 'χα νεράντζι να 'ριχνα..."
ΒΑΣΙΛΗΣ ΣΙΝΟΣ: κλαρίνο
ΒΑΣΙΛΑΚΗΣ ΣΙΝΟΣ: βιολί
ΝΙΚΟΣ ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ: τραγούδι
Να 'χα νεράντζι να 'ριχνα
Να'χα νεράντζι να 'ριχνα στο πέ- μάνα - στο πέρα παραθύρι
Να τσάκιζα - να τσάκιζα το μαστραπά, ρόιδο μου
Να τσάκιζα το μαστραπά που 'χει -μάνα- που 'χει το μόσχο μέσα
Το μόσχο - το μόσχο, το τριαντάφυλλο ρόιδο μου
Το μόσχο, το τριαντάφυλλο και το – μανά - και το μακεδονίσι
που μέσα η κό - μέσα η κόρη κάθεται ρόιδο μου
που μέσα η κόρη κάθεται κε - ντάει – μανά - κεντάει χρυσό μαντήλι
Το μαντηλά - το μαντηλάκι οπού κεντάς ρόιδο μου
Το μαντηλάκι που κεντάς σε μέ- μανά - σε μένα να το στείλεις
Να μην το στεί - να μην το στείλεις μοναχό, ρόιδο μου
Να μην το στείλεις μοναχό μαιδέ - μανά - μαιδέ με την αγάπη
Και 'κείνη το - και 'κείνη το παράκουσε ρόιδο μου
Και 'κείνη το παράκουσε και μο - μωρέ - και μοναχό το στέλνει.
Τραγούδι ερωτικού περιεχομένου από τα πιο «όμορφα» τραγούδια της αγάπης που ακούγεται και χορεύεται στην Ηλεία και κατ’ επέκταση στην δυτική Πελοπόννησο. Ο ρυθμός του τραγουδιού είναι 8/8 (3-3-2) και χορεύεται στα βήματα του «ΚΑΓΚΕΛΙΟΥ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ».
Όσο και να ψάξαμε δεν βρήκαμε κανένα στοιχείο γύρω από την ιστορία του τραγουδιού, γι’ αυτό θα προσπαθήσουμε να το ερμηνεύσουμε σύμφωνα με την δική μας αντίληψη ή αν θέλετε θα το αναλύσουμε όπως εμείς το καταλαβαίνουμε.
Όλο το τραγούδι στηρίζεται σε αλληγορικές εκφράσεις που κρύβουν οι λέξεις όπως τα αρωματικά[1] φυτά και βότανα, ο μόσχος[2], ο βασιλικός[3], το τριαντάφυλλο[4], το γαρύφαλλο, το μακεδονήσι[5] ακόμη το ρόιδο[6] και ο μαστραπάς[7] που κρατάει καλά φυλαγμένα τα μεθυστικά αρώματα και άλλες λέξεις που έχουν διαφορετικό νόημα από εκείνο που φαίνεται ότι δηλώνουν.