Συλλογή επιμέλεια Ηλίας Τουτούνης
Παστούρωμα (ή μπαστούρωμα ή περδούκλωμα ή κιουστέκι ή περδούκλι) στην τοπική διάλεκτο λέγεται “πεδούκλι”, μπουκαγιά ή και αλπουτζάρισμα είναι το μεταξύ τους δέσιμο των ποδιών ενός ζώου. Συνήθως για να πεδουκλώσει κάποιος ένα ζώο έδενε το ένα μπροστινό και ένα πίσω της ίδιας πλευράς ή χιαστά ή και τα πόδια ανά δύο δεμένα το λεγόμενο διπλοπεδούκλι.
Πεδούκλι κατά μια άποψη η λέξη προέρχεται από το λατιν. Pediculus που σημαίνει πόδι. Κατ’ άλλους από τον συμφυρμό των λατιν. pedica που σημαίνει δεσμός pedoula, πληθ. του pedoule που σημαίνει πέλαμα, πόδι.
Από παλιά και ιδίως όταν ανθούσε η ζωοκλοπή τα πόδια των αλόγων, γαϊδάρων (όνων) μουλαριών και μόσχων, έβαζαν στα πόδια την αλπούτζα ή μπλεξά και τα κλείδωναν για να μην μπορούν να τα μετακινήσουν οι ζωοκλέφτες και οι σούρτες. Αυτό ήταν ένα μεταλλικό εργαλείο μια χοντρή αλυσίδα περίπου σαράντα εκατοστών και στις άκρες είχαν προσαρμόσει δύο λωρίδες πάλι από χοντρό μέταλλο που ανοιγόκλειναν και η μία εξ αυτών ασφάλιζε με κλειδωνιά.
Τους μπλεξάδες ή αλπούτζες τα κατασκεύαζαν οι χαλκιάδες δηλαδή οι σιδηρουργοί. Πωλούνταν στο εμπόριο ελεύθερα για την ασφάλεια των ζώων που διανυκτέρευαν στην ύπαιθρο και για να πατάξουν την ζωοκλοπή.
Το δε πεδούκλι ή παστούρωμα ή και το παλβάνισμα είναι μια πρακτική που συνηθίζεται εδώ και πάρα πολλά χρόνια στην ύπαιθρο για να ελέγχουν τα ελεύθερα ζώα για να μην απομακρύνονται από τον τόπο τους και εισέλθουν σε ξένα λιβάδια, σε άλλα κοπάδια ή προξενήσουν ζημιές σε παρακείμενες καλλιέργειες. Το πεδούκλι στον τόπο μας, γινόταν κυρίως τους καλοκαιρινούς μήνες μετά την συγκομιδή και αποκομιδή των σιτηρών από τα χωράφια, όπου πεδούκλωναν τα ζώα και τα άφηναν ελεύθερα να βόσκουν στις καλαμιές που ήσαν τα απομεινάδια των θερισμένων σιτηρών.
Σε μικρότερη έκταση το συναντάμε και στην ηπειρωτική Ελλάδα κυρίως στα ορεινά πετρώδη και θαμνώδη εδάφη. Η τακτική του πεδουκλώματος θεωρούταν μια συνηθισμένη πρακτική για να μην διαφεύγουν τα ζώα στις ατελείς ή ανύπαρκτες περιφράξεις, να μην απομακρυνθούν από το σημείο βοσκής ή και να παχύνουν λόγω του περιορισμού των κινήσεων. Εκεί κοντά οι ιδιοκτήτες για τις ημέρες που έκανε ζέστη τους παρείχαν ισκιάδα και πολύ νερό.
Καταγραφές πεδουκλώματος ανθρώπων:
-Έχω καταγραφή όπου η μάνα μη έχοντας άλλη λύση, πεδούκλωνε τα δυο της παιδιά στο σπίτι και έφευγε για κάποια δουλειά που έπρεπε να γίνει και δεν είχε κάποιο πρόσωπο να προσέχει τα παιδιά της.
-Το μπλέξιμο με κάποια γυναίκα, ένας φίλος μου ανέφερε ότι τον πεδούκλωσε (μτφ.) δηλαδή τον έμπλεξε!
-Άλλη μια καταγραφή κάποιος επειδή η κόρη του αγαπούσε κάποιον που δεν άρεσε στον πατέρα της, εκείνος την πεδούκλωσε την κόρη του και την έδεσε το καλοκαίρι καταηλιακού χωρίς να της δίνει νερό.
Ζωοκλέφτες
Οι ζωοκλέφτες για να μπορούν να κλέβουν τα πεδουκλωμένα ζώα με μπλεξάδες, οι περισσότεροι αποτείνονταν στους χαλκιάδες και αγόραζαν αντικλείδια μπλεξάδων, αν και δεν ήταν νόμιμο, με το χρήμα έκαναν τα αδύνατα δυνατά. Εκείνη την εποχή δεν υπήρχαν βιομηχανικές κλειδαριές και όπως που είχε εκμυστηρευτεί ένας σούρτης είχε 12 κλειδιά από μπλεξάδες, για να ξεκλειδώνει όλες τις κλειδωνιές.
Μάλιστα, όπως μου είχε αναφέρει, μια φορά συνελήφθη από ένα απόσπασμα της χωροφυλακής και είχε φτιάξει μια ειδική κρύπτη στο σαμάρι του αλόγου του για να μην βρίσκουν τα αντικλείδια των μπλεξάδων. Όμως το μυστικό του είχε διαρρεύσει και κατά τον εξονυχιστικό έλεγχο του Ενωμοτάρχη, βρήκαν την κρύπτη και τα κλειδιά και τον συνέλαβαν όπου μάλιστα του επισύναψα κατηγορίες και για ζώα που όπως ανέφερε αργότερα, δεν είχε κλέψει, αλλά τα κλειδιά των μπλεξάδων “τον έμπλεξαν”, όπως μου εξομολογήθηκε.
-Ένας χαλκιάς κατά την αφήγησή του μου είχε αναφέρει ότι: “…μου φίλησε τα πόδια να του φκιάσω αντικλείδια για τους μπλεξάδες. Εγώ δεν ήθελα να βάλω το κεφάλι μου στο τράστο, και ούτενες ήθελα μάγκανα με το κουμπί, αλλααά… έλα μου που μου πέταξε απάνου στον πάγκο μου, τρεις ολόχρυσες λίρες. Εμένα γυάλισε το μάτι μου και είπα μέσα μου: «Δεν πάει στο Διάβολο!» και του έφτιαξα κάνα πεντάρι από δαύτα και του είπα, για ότι σου συμβεί δεν με ξέρεις, δεν σε ξέρω, αλλά δόξα τον Θεό, ήτανε μπεσαλής άνθρωπος και όταν τον τσακώσανε δεν έβγαλε κουβέντα, τον στείλανε εξουρία, στην Άρτα τρία χρόνια, αλλά κουβέντα, ήτανε πουτσούλας…!”
Μίτανσμα ή προσκύνι, χαμουκεφάλιασμα
Το Μίτανσμα ή προσκύνι, χαμουκεφάλιασμα, ήταν μια βάρβαρη και επώδυνη πρακτική που προέβαιναν παλαιότερα, δηλαδή δέσιμο του μπροστινού ποδιού με το κεφάλι. Το κεφάλι του ζώου δεν το έδεναν στο ύψος του, αλλά το χαμήλωναν πολύ από το κανονικό ύψος και με το καπιστρόσχοινό του, το έδεναν από το πόδι ή από το πεδούκλι ώστε να μην μπορεί να το σηκώσει, αλλά να είναι χαμηλά σαν να προσκυνάει. Αυτό γινόταν για να συνετίσουν το ζώο και να υποταχθεί στις βάρβαρες πρακτικές του ιδιοκτήτη του, όπως μου ανέφερε ένας γέροντας τσαμπάσης. Όταν το ζώο σήκωνε το κεφάλι τότε το εμπόδιζε το βάρος όλου του σώματός του και έτσι ήταν τιμωρημένο να είναι πάντα με σκυφτό το κεφάλι. Το σχοινί στα πόδια και στο σβέρκο του ζώου από το συνεχές και δυνατό τράβηγμα δημιουργούσε αγιάτρευτες πληγές το λεγόμενο σχοίνιασμα.
Επίσης όταν ένα άλογο, μουλάρι, ή γαϊδούρι κλωτσούσε, τότε έμπηγαν κοντά δυο παλούκια, βαθιά μέσα στο έδαφος, που εξείχαν από αυτό, γύρω στα τριάντα εκατοστά και απείχαν μεταξύ τους κάπου μισό μέτρο και σε κάθε παλούκι έδεναν τα πισινά πόδια. Μετά πήγαινε κάποιος πίσω από το ζώο, το τσίγκλαγε για να κλωτσήσει, αυτό παρά τις προσπάθειες δεν τα κατάφερνε και έτσι μέρα με την ημέρα το συνέτιζαν να σταματήσει το κλότσημα.
Παροιμιώδεις φράσεις:
-Άαα ρε πεδούκλι που σου χρειάζεται!
-Η χεροπέδα είναι βάσανο και το πεδούκλι μαρτύριο!
-Κάλλιο χειροπέδα και μπλεξά παρά μαύρα και παπά! (καλύτερα να συλληφθείς παρά να σκοτωθείς).
-Με τον μπλεξά στο πόδια, σκαλοπάτια μην ανεβαίνεις!
-Το μουνί δεν πεδουκλώνεται!
Δημοτικά τραγούδια:
ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΙΑ
Σ’ άλογο μουνουχισμένο τον Γιαννιά πάνε δεμένο,
με τα σίδερα στα χέρια, και με το μπλεξά στα πόδια…
ΤΟΥ ΠΑΝΟΥΡΓΙΑ
«Σα που βροντούν τα χαϊμαλιά το που βροντούν τ’ αλύσια
στου Πανουργιά τα γόνατα στου Πανουργιά την μέση…»
ΤΟΥ ΜΗΤΣΟΥ
«Πανάθεμά τον χαλικιά που φκιάνει τα πεδούκλια
και δέσανε τον άντρα μου, που ’χε την σύντροφιά μου…»
ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΧΑΙΝΑ
«Έβγα, μανούλα, να με ιδείς και να μου καμαρώσεις,
μο ’χουν αλυσίδες στο λαιμό, τα σίδερα στα χέρια.
Έβγα, μανούλα μ’, να με ιδείς, να τους παρακαλέσεις,
να μη με παν από χωριό, ουδ’ από πολιτεία…»
Λεξιλόγιο:
-Αλπούτζα, ή = πεδούκλι είναι για όλα τα ζώα.
-Μπέδουκλο, πεδούκλα, ή περδούκλα, πέδικλο, το = και πε(ρ)δούκλι, το και πε(ρ)δούκλα, η = η κατασκευή από μέταλλο, ξύλο ή σκοινί που προσαρμόζεται στα δύο μπροστινά πόδια του ζώου, για να μην απομακρύνεται από ορισμένη περιοχή, αλλιώς μπουκαγιά, τρίχινο σκοινί που προσαρμόζεται στα δύο πόδια
-Παλβάνι, το = είναι κυρίως γι’ άλογα, γαϊδούρια, μουλάρια και βοοειδή. Στο παλβάνωμα έδεναν γύρω από το μέρος του ποδιού του ζώου πανιά ή λωρίδες από τομάρια για να μην πληγώνεται το ζώο. Αυτό γινόταν μόνο για να μάθουν να περπατάνε σωστά.
-Πέδη η, = ο δεσμός των ποδιών από σχοινί ή αλυσίδα για να εμποδίζει την κίνησή τους, πέδικλο, ποδοπέδη, κοινώς κιουστέκι, δεσμός των χεριών των εγκληματιών ή υποδίκων για να τους εμποδίζει να αποδράσουν.
-Πεδικλώ, πεδουλκώ, = πεδικλώνω και περδικλώνω και πεδουκλώνω και περδουκλώνω και πεδοκλώνω, βάζω πέδη ή πέδικλο στα πόδια (και κατά επέκταση στα χέρια) για να εμποδίσω τις κινήσεις, κάνω κάποιον να πέσει παρεμβάλλοντας.